خانه داروغه مشهد؛ از زیباترین خانه‌های تاریخی نزدیک به حرم

در خیابان های اطراف مشهد به خصوص در خیابان نواب صفوی معروف به «پایین خیابان»، بناهای تاریخی زیادی از گذشته به یادگار مانده است. مدارس متعدد و خانه های تاریخی در کنار کوچه پس کوچه های قدیمی خودنمایی می کند. تا چند سال پیش، بسیاری از این ابنیه در حال تخریب بود و هنوز نیز بعضی از آن ها با همان چهره قدیمی ولی رو به افول، در شهر به چشم می آیند. خوشبختانه در سال های اخیر بسیاری از این آثار تاریخی مرمت شده و در معرض دید عموم قرار گرفته است. خانه تاریخی داروغه یکی از این خانه هاست که به بهترین شکل ممکن بازسازی شده و علاوه بر خود خانه، خیابان منتهی به آن نیز به عنوان جاذبه ای تاریخی مورد توجه قرار گرفته است. بعد از بازگشایی خیابان بزرگ و عریض شارستان، راه دسترسی به این خانه آسان تر شده است. یعنی کافی است از خیابان نواب صفوی وارد شارستان شده واز آنجا تابلوی خانه داروغه را ببینید. بعد از چند قدم پیاده روی از لابلای مغازه ها کوچه ای جذاب رخ می نماید که پنجره ای رو به تاریخ مشهد است.  

خانه داروغه از آثار دوره قاجار است که در زمینی به مساحت 610 مترمربع و در بافت پیرامون حرم احداث شده است. این خانه تحت تاثیر معماری روس است و به همین دلیل از سایر خانه های مشهد تمایز یافته است. خانه داروغه مشهد در سال ۱۳۸۱ با شماره ۶۳۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده که در سال های اخیر بازسازی و مرمت شده، از آثاری است که تحت تاثیر معماری روس ها در مشهد ساخته شده با این حال اساس بنا بر طبق معماری ایرانی اسلامی است.  این بنا بعد از مرمت، جایزه حفظ و نگهداری سال 2016 یونسکو را از آن خود کرد. 

از نکات جالب در خصوص خانه داروغه این است که این خانه نخستین مکان در میان جاهای دیدنی مشهد بوده که حمام خصوصی داشته است؛ آن هم در زمانی که بیشتر مردم از حمام های عمومی استفاده می کرده اند. این خانه برای خود نانوایی اختصاصی و سرداب نیز داشته است. در کوچه داروغه، دو خانه تاریخی دیگر نیز وجود داشته که به این خانه راه داشته اند.

وجه تسمیه خانه داروغه مشهد

این خانه متعلق به آخرین داروغه شهر مشهد بوده است. یوصف خان هراتی ریاست اولین نظمیه شهر بعد از مشروطه را به عهده داشته است و این خانه را برای سکونت شخصی خود احداث کرده است. با این حال بعضی جلسات رسمی را نیز در منزل برگزار می کرده است. تا حدود 40 سال پیش خانه داروغه هنوز استفاده می شده و افرادی در آن ساکن بوده اند. بعد از آنم به هیئت های عزاداری استان یزد فروخته می شود و سال ها به عنوان حسینیه فعالیت می کند. در سال 79 در کنار سایر مناطق آن منطقه برای طرح بازسازی خیابان های اطراف حرم خریداری می شود و به عنوان نگینی با ارزش دوباره کشف می شود.

معماری خانه داروغه مشهد

برای مرمت و بازسازی خانه تاریخی داروغه بیش از یک میلیارد تومان بودجه هزینه شده و در نهایت از بین ۱۳ طرح از ۶ کشور ایران، چین، استرالیا، ژاپن، پاکستان و هند در میراث فرهنگی آسیا-اقیانوسیه در یونسکو مقام برتر را کسب کرده است. زیربنای خانه داروغه نزدیک به 1100 مترمربع است و نوع معماری آن به «سه طرف ساخت» شهرت دارد. در سه ضلع شمال، جنوب و شرق حیاط، ساختمانی در 2 طبقه ساخته شده است. ضلع شمال و جنوب نشیمن و ضلع شرقی غلام ‌رو بوده است.

بعد از ورود به خانه داروغه از ضلع جنوبی، با عبور از دالانی کوچک به حیاط وارد می شوید و از آنجا باید به سمت فضاهای داخلی بروید. در وسط حیاط حوض و اطرافش باغچه های کوچک وجود دارد و به تکمیل زیبایی های بنا کمک کرده است. خانه نزدیک به 75 سانتی متر نسبت به زمین اختلاف سطح دارد و از کوچه و بقیه خانه های محل گودتر است.

در خانه داروغه هر دو طرف حیاط هم بخش های زمستان نشین و هم قسمت های تابستانه دارند. بنابراین هر دو سمت در کل سال قابل استفاده بوده است. برای حل کردن مشکل سرما، از وسایل گرمایشی مثل بخاری دیواری و پنجره های دو جداره استفاده شده که جزو عناصر خیلی خاص این بنا به شمار می روند. بد نیست اشاره شود که اولین شومینه شهر مشهد نیز در این خانه قرار داشته است. در ضمن از دیگر تدابیر معماران برای گرم کردن بخش زمستانه، قرار دادن آشپزخانه در طبقه زیرین این اتاق بوده است. برای خنک ساختن اتاق های تابستان نشین، تدابیری مثل بادگیر و حوضخانه به سبک سنتی ایرانی را به کار گرفته اند. به طور کلی در خانه تاریخی داروغه به بهترین شکل از نیروهای آب، باد، آفتاب و غیره برا رفع نیازهای خانه بدون اضافه شدن هزینه، استفاده شده است.

تزئینات خانه داروغه

از عناصر و ویژگی های مهم این خانه در تور مشهد می توان به  سبک معماری و تزیینات آن اشاره کرد. این خانه جزو آخرین بازمانده های معماری سنتی ایران است، در آن زمان که کم کم عناصر معماری خارجی به معماری ایرانی نفوذ می کرده است. پلان بنا، انواع آجرهای قالبی، کاشی های هفت رنگ، تزئینات چوبی سقف ها، مجسمه های گچی قالبی و تراشیده شده در نمای رو به حیاط، همه و همه نشانه های معماری روسی هستند. طرح تراس با پله های دو طرفه، تزئینات بنا و اُرُسی ها از معماری شرقی و روس اقتباس هایی داشته است. نمای رو به حیاط با تزئینات آجرکاری و تندیس های گچی مثل مجسمه سر شیر، سر انسان، فرشته بالدار و غیره بر زیبایی آن افزوده است.

در بخش شرقی، ایوان ستونداری تعبیه شده است که بر بالای آن با کاشی های 8 ضلعی و بیضی، خطوط و یک سری نقوش گیاهی نقش بسته است. شومینه درون اتاق نیز، گچبری هایی زیبایی دارد که هنرِ استادکارانش را نشان می دهد. در ضلع شمالی حیاط به ایوان زیبایی بر می خوریم که 4 ستون دارد؛ این ستون با تزئینات آجرکاریِ قرینه وار در جلوی ایوان قرار گرفته اند و تا کف حیاط امتداد دارند. در دو طرف ایوان دو راه‌ پله پیچ دار دیده می شود که نرده های فلزی و بسیار زیبایش از جاذبه های حیاط به شمار می رود.

آدرس خانه داروغه مشهد

خانه تاریخی داروغه مشهد در بلوار شارستان از خیابان های محدوده پایین خیابان قرار دارد. برای رفتن به این خیابان، اگر داخل حرم یا هتل داخل حرم امام رضا باشید نیازی به وسایل حمل و نقل عمومی نیست. اگر علاقه ای به پیاده روی نداشتید می توانید از حرم در خیابان نواب (مقابل ورودی نواب) سوار اتوبوس شوید و ایستگاه اول پیاده شوید. خیابان شارستان در سمت چپ و نرسیده به مرکز خرید آرمان است و محل خوبی برای پارک کردن ماشین هاست. با ورود به این خیابان، در سمت چپ تابلوی راهنمای خانه داروغه را خواهید دید. اگر از سمت بلوار وحدت به حرم می آمدید باید در بلوار ولایت از ایستگاه اتوبوس پیاده شوید و حدود 1 کیلومتر تا آنجا پیاده روی کنید.  حواستان به طرح ترافیکی زوج و فرد باشد.

برای پارک کردن ماشین می توانید از پارکینگ روباز مرکزی در خیابان نواب 11 یا پارکینگ مسقف معین در نواب صفوی 4 یا پارکینگ روباز بازار مرکزی در خیابان 17 شهریور استفاده کنید.

برای رزرو تور ارزان مشهد می توانید از طریق منوی تور، انواع تورها را مشاهده کرده و قیمت ها را مقایسه کنید.