دارالفنون (پیش از رفتن بخوانید)

دارالفنون نام دانشگاهی در تهران است و به دوران قاجار تعلق دارد. این دانشگاه به ابتکار میرزا تقی خان امیر کبیر در زمان حکومت ناصر الدین شاه ساخته شد. هدف از احداث دارالفنون آموزش علوم مدرن در تهران بود. از آنجایی که این مکان به عنوان اولین آموزشکده مدرن ایرانی شناخته می‌شد، تا سال‌ها بعد تمام دانشگاه‌ها را دارالفنون می‌نامیدند. این بنای تاریخی در خیابان ناصر خسرو و مرکز شهر تهران قرار گرفته است. امروزه می‌توانید از دارالفنون به عنوان یک موزه بازدید کنید.

اگر در میان جاذبه‌های گردشگری پایتخت به اماکن تاریخی علاقه دارید، حتما به دارالفنون نیز سری بزنید. همچنین می‌توانید پیش از بازدید، مطلب حاضر را بخوانید و اطلاعات بیشتری به دست بیاورید. می‌خواهیم در ادامه راجع به تاریخچه، معماری و نحوه آموزش دارالفنون صحبت کنیم. برای سفری کوتاه به اولین دانشگاه ایرانی با ما همراه باشید.

تاریخچه دارالفنون

میرزا تقی خان امیرکبیر پس از سفر به روسیه با بررسی دانشگاه‌های مسکو متوجه شد ایران به آموزش عالی نیاز دارد. به همین دلیل از ابتدای صدارت خود برای افتتاح دانشگاه تلاش می‌کرد. او بنایی را به شکل اساسی به دارالفنون اختصاص داد و از چندین استاد خارجی دعوت کرد تا برای تدریس به ایران بیایند. متأسفانه امیرکبیر هیچ گاه شاهد افتتاح دانشگاه نبود چرا که دو روز پیش از رسیدن استادان خارجی، او را تبعید کردند.

دارالفنون در روز ۶ دی ماه سال ۱۲۳۰ هجری شمسی یعنی ۱۳ روز پیش از قتل امیرکبیر افتتاح شد. افتتاحیه با حضور ناصر الدین شاه، میرزا آقا خان نوری (صدر اعظم جدید) و گروهی از دانشمندان و استادان ایرانی و خارجی صورت گرفت. در ابتدا دارالفنون حدود ۳۰ شاگرد داشت و توسط میرزا محمد علی خان شیرازی (وزیر امور خارجه وقت) اداره می‌شد. پس از مدتی ریاست اولین دانشگاه ایرانی را به عزیزخان آجودان باشی محول کردند و رضا قلی خان هدایت به سمت نظامت دارالفنون منسوب شد.

در آغاز ۷ معلم اتریشی تنها استادان دارالفنون بودند و شاگردان نیز از خانواده‌های مهم و بانفوذ انتخاب می‌شدند. پس از مدتی سفیر انگلستان به دربار اعتراض کرد و همین موضوع باعث شد استادان ایتالیایی، فرانسوی و آلمانی نیز به این جمع ملحق شوند. همچنین ۳ استاد ایرانی برای درس‌های عربی، جغرافیا و طب برای تدریس به دارالفنون آمدند. درباره نام‌گذاری اولین دانشگاه ایرانی مدارک دقیقی وجود ندارد اما گویا امیر کبیر نام مدرسه نظامیه را برای آن انتخاب کرده بود. پس از افتتاح دانشگاه از نام‌های مدرسه، مدرسه جدید، مکتب خانه پادشاهی، معلم خانه و مدرسه نظامیه استفاده می‌شود.

نام دارالفنون معمولا توسط دانش آموختگان ایرانی به کار می‌رفت که در فرنگ تحصیل کرده بودند. در‌ واقع آن‌ها به تقلید از ترک‌های عثمانی کلمه Polytechnique را به دارالفنون ترجمه می‌کردند. پس از مدتی مدرسه نظامیه دارالفنون نام گرفت.

ساختمان دارالفنون

میرزا تقی خان امیر کبیر محل ساخت مدرسه نظامیه را خود در نزدیکی کاخ‌های سلطنتی تعیین کرد. در نزدیکی این دانشگاه، اردوگاهی بود که سربازان در آن آموزش نظامی می‌دیدند. ناصر الدین شاه نیز با تصمیم امیر کبیر موافقت کرد و عملیات ساخت آغاز گشت. میرزا رضاخان مهندس تبریزی یکی از ۵ نفری بود که نقشه ساختمان دارالفنون را طراحی کرد. او در زمان عباس میرزا به لندن اعزام شده بود و معماری را در دانشگاه‌های لندن آموخت. نقشه بنا با الهام از سربازخانه ولیچ انگلستان طراحی شد و محمد تقی معمار باشی ماموریت احداث را بر عهده گرفت.

ساختمان دارالفنون به مدت ۸۰ سال مورد استفاده بود تا اینکه در سال ۱۳۰۸ به دستور اعتماد الدوله آن را تخریب کردند. ساختمان جدیدی با طرح روسی جایگزین بنای قبلی شد.

معماری ساختمان قدیمی دارالفنون

ساختمان قدیمی دارالفنون پنجاه اتاق مربعی شکل داشت. هر اتاق با ۱۶ متر مربع مساحت، دارای تزیینات نقاشی و تذهیب بود. می‌توانید برخی تصاویر سیاه و سفید از ساختمان قدیمی دارالفنون را در فضای مجازی مشاهده نمایید. حیاطی بزرگ در مرکز ساختمان بود که اتاق‌ها ۴ طرف آن قرار داشتند. برای هر اتاق ایوان و سایبان در نظر گرفتند تا بالکن هم قابل استفاده باشد. در مرکز حیاط نیز حوض بزرگی بود که اطراف آن باغچه‌ها برای کاشت درخت و گلکاری به کار می‌رفت. دارالفنون دارای آزمایشگاه فیزیک، شیمی و داروسازی بود همچنین بخش‌هایی را به آموزش نظامی و موسیقی اختصاص دادند. چاپخانه، کتابخانه و سفره خانه نیز جزو مجموعه دارالفنون اداره می‌شدند. در سال ۱۳۰۴ سالن نمایش (آمفی تئاتر) را نیز به ساختمان‌های مدرسه نظامیه اضافه کردند. درب اصلی مدرسه ابتدا به خیابان باب همایون باز می شد. پس از مدتی آن درب مسدود شده و در ورودی جدیدی رو به خیابان ناصریه ایجاد کردند.

معماری ساختمان فعلی دارالفنون

در بخش‌های قبلی به این نکته اشاره کردیم ساختمان ابتدایی دارالفنون پس از ۸۰ سال تخریب شد. پس از آن ساختمان جدیدی احداث نمودند که در این بخش معماری آن را مورد برسی قرار می‌دهیم. در سال ۱۳۰۸ اعتمادالدوله وزیر معارف وقت ساختمان را تخریب کرد و با نقشه نیکلای مارکوف (مهندس روس مقیم ایران) ساختمان جدیدی احداث شد. در سال ۱۳۱۳ علی اصغر حکمت (وزیر فرهنگ) ساختمان دیگری به مجموعه اضافه نمود. امروزه در ورودی بنا در شمال شرقی مدرسه است و به خیابان ناصر خسرو باز می‌شود. سبک معماری دارالفنون سنتی است و طاق‌ زنجیره‌ای بلندی در آن مشاهده می‌گردد. دو سوی درگاه دو ستون استوانه‌ای این طاق را استوار نگاه داشته‌اند. در ورودی چوبی و دو لنگه است که در بالای آن کتیبه قرار دارد. بر کتیبه نام مدرسه و سال تاسیس نوشته شده است. در ورودی به فضای هشتی شکل باز می‌شود و سویی دیگر به حیاط متصل می‌گردد و ساختمان فعلی دارالفنون دو طبقه است. در راس هر چهار ضلع، پلکان مارپیچ برای دسترسی به طبقه بالا ساخته‌اند.

ساختمان دارالفنون دارای ۳۲ اتاق است که به عنوان کلاس درس به کار می‌رفتند. سالن نمایش و سالن غذاخوری در ضلع جنوبی ساختمان قرار دارند. این سالن‌ها در سال ۱۳۰۸ تخریب نشدند بلکه مارکوف آن‌ها را بازسازی نمود. شما می‌توانید برای بررسی‌های بیشتر، از نزدیک ساختمان را مشاهده کنید. با استفاده از تور تهران فرصتی مناسب برای بازید از این محل خواهید داشت.

آموزش در دارالفنون

مهم‌ترین ویژگی دارالفنون معماری، استادان، تاریخچه و... نبود. بلکه وجود این دانشگاه در ایران به عنوان اولین آموزشگاه عالی و مدرن مورد توجه است. امیر کبیر با تکیه بر هوش و تدبیر خود برای اداره و تدریس از کشورهای انگلیس یا فرانسه کمک نگرفت. او می‌دانست این کشور‌ها با تنگ نظری مانع پیشرفت ایرانیان خواهند شد. به این ترتیب بود که برای استخدام استادان به سفارت اتریش رجوع کرد. متأسفانه کارشکنی‌های دربار و مخصوصا مهد علیا باعث شد امیرکبیر تبعید شده و به قتل برسد. میرزا محمد خان امیرکبیر هرگز افتتاحیه و شروع کار دارالفنون را با چشمان خود ندید اما تأثیر این دانشگاه در تاریخ ایران غیر قابل انکار است.

رشته‌هایی که در دانشگاه دارالفنون تدریس می‌شدند شامل پیاده نظام، سواره نظام، توپ خانه، مهندسی، پزشکی، داروسازی و کانی شناسی بود. همچنین همه دانشجویان درس‌های زبان فرانسه، علوم طبیعی، ریاضی، تاریخ و جغرافیا را به عنوان دروس عمومی می‌خوانند. در دوره‌های بعدی زبان انگلیسی، زبان روسی، نقاشی و موسیقی نیز به عنوان رشته‌های اصلی به دارالفنون اضافه شد.

دانش آموختگان دارالفنون

در بخش قبلی گفتیم دارالفنون نقش مهمی در وقایع تاریخی ایران مدرن داشت. دانش آموختگان مشهوری از این دانشگاه فارغ التحصیل شدند. برای مثال محمد حسن خان صنیع الدوله و میرزا جهانگیر خان صور اسرافیل از جمله افرادی بودند که در دارالفنون تحصیل کردند. در سال‌های اولیه فعالیت دانشگاه، همه مردم اجازه تحصیل در این مکان نداشتند. معمولا دانشجویان از بین فرزندان درباریان و اشراف انتخاب می‌شدند. همچنین پیش از ورود به دانشگاه، لیست نام متقاضیان تحت بررسی شاه قرار می‌گرفت. پس از مدتی شرایط تغییر کرد و افراد عادی نیز برای تحصیل به دارالفنون راه پیدا کردند.

میرزا ملکم خان که یکی از استادان دارالفنون بود، فراموشخانه‌ای در ایران تاسیس کرد. برخی از دانشجویان به این مکان رفت و آمد داشتند که همین موضوع حساسیت دربار را برانگیخت. پس از آن برای ورود و ثبت نام دانشجویان در دارالفنون حساسیت بیشتری به وجود آمد. اگر با خواندن مطلب پیش رو به دارالفنون علاقه مند شده‌اید، از این مکان دیدن کنید. برای اطلاعات بیشتر درباره سفر به تهران یا انوع تور داخلی و خارجی با تورگردان همراه باشید.

بازدید از دارالفنون

بازدید از دارالفنون به عنوان اولین دانشگاه ایرانی حائز اهمیت است. همچنین این بنای تاریخی یکی از جاهای دیدنی تهران است و در ارتباط با ایران مدرن، مکانی موثر شناخته می‌شود. افرادی که به تاریخ معاصر ایران علاقه دارند حتما از این بازدید لذت خواهند برد.

ساعات بازدید از دارالفنون

همه روزه، از ساعت ۸ صبح تا ۴ بعد از ظهر

آدرس دارالفنون

تهران، خیابان ناصر خسرو، بالاتر از سعدی جنوبی