کاخ نیاوران تهران و مجموعه موزه‌ های آن

مجموعه موزه‌های کاخ نیاوران در شمال شرقی باغ نیاوران و در شهر تهران قرار گرفته است. این مجموعه موزه‌ها در محل کاخ‌های متعدد نیاوران می‌باشند یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر تهران به حساب می‌آیند. در مجموعه موزه‌های کاخ نیاوران علاوه بر مشاهده ساختمان کاخ های دوران قاجار و پهلوی می‌توانید از اشیاء و آثار ارزشمند نیز دیدن فرمایید. باغ نیاوران توسط پادشاهان معاصر به عنوان استراحتگاه ییلاقی به کار می‌رفتند. بسیاری از وسایل زندگی و آثار هنری ارزشمند که در این کاخ ها بودند حالا به عنوان گنجینه‌های ملی برای مشاهده عموم در دسترس می‌باشند.

در یک مطلب مفصل می‌خواهیم درباره مجموعه موزه‌های کاخ نیاوران صحبت کنیم. ابتدا درباره تاریخچه ساخت هر کدام از کاخ‌های نیاوران اطلاعاتی در اختیار شما قرار می‌دهیم. سپس ویژگی‌های معماری آن‌ها را بررسی کرده و در آخر اشیاء موزه‌ها را معرفی خواهیم کرد. در انتها راجع به بازدید از کاخ نیاوران نیز مطالبی ارائه می‌کنیم.

تاریخچه مجموعه کاخ‌های نیاوران

باغ نیاوران در شمال تهران قرار دارد البته در دوران قاجار این منطقه دارای ساختمان‌های مسکونی کمتری بود و تمام وسعت باغ در اختیار خانواده سلطنتی قرار داشت. شاهان قاجار بناهای مختلفی در این باغ ساختند و آن را به عنوان استراحتگاه ییلاقی برگزیدند. در زمان پهلوی اول توجه کمتری به مجموعه نیاوران می‌شد اما پهلوی دوم یک کاخ اختصاصی در نیاوران بنا کرد و دوباره این منطقه را سر زبان‌ها انداخت. باغ نیاوران در زمان قاجار در یک روستای حومه تهران به نام گرده وی واقع بود. از آنجایی که قسمت زیادی از باغ شامل نیزار‌های انبوه می‌شد، نام نیاوران توسط اهالی برای این منطقه به کار می‌رفت. بعد از فتحعلی شاه قاجار، کاخ‌های متعددی در باغ نیاوران ساخته شدند که در ادامه آن‌ها را نام برده و بررسی می‌کنیم.

کاخ اختصاصی نیاوران

مهم‌ترین و مشهورترین کاخ در باغ نیاوران، کاخ اختصاصی نیاوران می‌باشد که به دستور محمد رضا شاه پهلوی ساخته شده است. کاخ اختصاصی نیاوران یکی از جاهای دیدنی تهران بوده و گردشگران زیادی را به خود فرا می‌خواند. در سال ۱۳۳۷ خورشیدی، محمد رضا شاه پهلوی دستور داد کاخی برای اقامت در فصل تابستان در باغ نیاوران احداث گردد. برای ساخت این بنا، کاخ قدیمی فتحعلی شاه قاجار را ویران کردند و در محل آن کاخ اختصاصی نیاوران احداث شد. سال ۱۳۳۷ عملیات ساخت آغاز گردید و تا سال ۱۳۴۶ به طول انجامید. کاخ اختصاصی نیاوران دارای ۹ هزار متر مربع مساحت می‌باشد که در دو طبقه و یک نیم طبقه ایجاد شده است. 

معماری کاخ اختصاصی نیاوران

طراحی کاخ اختصاصی نیاوران را به محسن فروغی سپردند. محسن فروغی در آن دوره رئیس دانشگاه هنر تهران بود و نقشه بسیار مدرن و ساده‌ای برای ساخت کاخ ارائه داد. استادان عبدالهی، علی اصغر و ابراهیم کاظم پور نیز گچ بری، آینه کاری و کاشیکاری نمای بیرونی کاخ را اجرا کردند. در طبقه همکف کاخ اختصاصی نیاوران، یک سالن سینمای اختصاصی، سالن غذا خوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار، راهروی فرعی و تالار آبی قرار دارند. در نیم طبقه هم اتاق کار فرح پهلوی، اتاق کنفرانس، دفتر منشی فرح پهلوی، اتاق خواب شاهدخت لیلا و اتاق ندیمه‌ها ساخته شده‌اند. در طبقه سوم می‌توانید اتاق خواب و استراحتگاه نیم‌روزی محمد رضا شاه را مشاهده کنید. همچنین در طبقه سوم اتاق آرایش و اتاق لباس فرح پهلوی قرار دارند. اتاق‌های فرزندان شاه به همراه اتاق ندیمه‌ها نیز در این طبقه می باشند. سقف کاخ اختصاصی نیاوران از جنس آلومینیوم و متحرک است که در برخی ساعات روز برای گردشگران گشوده می‌شود.

اشیای ارزشمند موزه کاخ اختصاصی نیاوران

همان‌ طور که در بخش‌های قبلی هم اشاره کردیم کاخ اختصاصی یک کاخ موزه است. بسیاری از وسایل مورد استفاده شاه و خانواده او با همان چیدمان در جای خود حفظ شده‌اند تا گردشگران از آن‌ها دیدن کنند. در ادامه اشیای موجود در هر بخش از کاخ اختصاصی نیاوران را نام می‌بریم.

طبقه همکف کاخ اختصاصی نیاوران

در این طبقه که سالن پذیرایی و غذا خوری قرار دارند، از بهترین مبلمان ساخت آلمان و فرانسه استفاده کرده‌اند. شاه در سالن پذیرایی از مهمانان مهم پذیرایی می‌کرد و به همین دلیل تمام وسایل مجلل می‌باشند و به طور مخصوص برای این کاخ ساخته شده‌اند. فرح پهلوی برای طراحی و اجرای دکوراسیون داخلی این کاخ از طراحان فرانسوی کمک گرفت. پس از گذشت ۴ دهه همچنان می‌توان مسحور چیدمان و رنگ بندی زیبای این کاخ شد.

سینمای اختصاصی کاخ حدود ۴۰۰ متر مربع وسعت دارد و با امکانات کامل برای پخش فیلم ساخته شده است. از سال ۱۳۹۵ خورشیدی امکان بازدید از سالن سینِما برای گردشگران به وجود آمده است. در سال انتظار از یک دکور زیبا استفاده کرده‌اند که اشیای آن شامل ظروف سفالی کشف شده از تمدن املش و ماریک می‌باشند. تمام ظروف چینی که در سالن غذا خوری قرار دارند فرانسوی بوده و به قرن ۱۹ میلادی تعلق دارند. در بسیاری از این ظروف چینی تصویری از ناپلئون نقش شده است. بسیاری از اشیای ارزشمند که در طبقه همکف کاخ اختصاصی نیاوران دیده می‌شوند هدایای دولتهای خارجی به دولت ایران می‌باشند. برای مثال یک ظرف نقره بزرگ هدیه کشور رومانی و یک پیانو اهدایی سفارت آلمات به محمد رضا شاه در سالن انتظار قرار دارند.

آثار هنری دیگری مانند نماد سقاخانه ساخته پرویز تناولی و نقاشی طبیعت بی‌جان اثر محسن فروغی و بهمن محصص نیز در طبقه همکف کاخ در معرض نمایش می‌باشند. چند تابلوی نقاشی ارزشمند مانند سه زن اثر ماری لورس، منظره اثر آلفرد سیسلی، تصویر فرح دیبا از ویدال کورداسی، دو زن اثر گلدرن، موتماریز پارس اثر اوتریلو، تصویر محمد رضا شاه اثر وی اف دراپر و جنگل اثر مارویک کرلامینگل نیز در کاخ اختصاصی نیاوران موجود هستند.

نیم طبقه دوم کاخ اختصاصی نیاوران

تمام وسایل اتاق خواب شاهدخت لیلا، وسایل اتاق کار فرح پهلوی، مجموعه لباس‌های نظامی و رسمی شاه، حجاری‌های باستانی از کشور هند مانند مجسمه بودا و آثار کنده کاری بر عاج فیل در نیم طبقه دوم نگهداری می شوند. همچنین یک نقاشی از دربار کریم خان زند در این نیم طبقه قرار دارد که تاریخ خلق آن سال ۱۱۹۲ هجری قمری است.

طبقه دوم کاخ اختصاصی نیاوران

در طبقه دوم می‌توانید تمام اشیای مربوط به اتاق استراحت و کار شاه را مشاهده کنید. همچنین در این طبقه می‌توانید لباس‌های فاخر فرح پهلوی مانند لباس‌های سوزن دوزی زنان بلوچ را ببینید. یک میز تحریر به سبک لویی شانزدهم، تابلو فرش چهره تاج الملوک و رضا شاه نیز در این طبقه نگهداری می‌شوند. تمام فرش‌هایی که در این کاخ نگهداری می‌شوند دست بافت و محصول داخل کشور می‌باشند. مشهورترین فرش نقش مصور از چهره تمام شاهان ایرانی از هخامتشیان تا پهلوی را نشان می‌دهد. این فرش هنر دست علی کرمانی است. فرش‌های دست باف دیگر نیز توسط هنرمندان اصفهانی و کرمانی بافته شده‌اند. یک فرش دست باف با موضوع مجلس شیخ صنعان و دختر ترسا در کاخ اختصاصی نیاوران در معرض دید عموم است.

تالار آبی کاخ اختصاصی نیاوران

در ضلع شمالی کاخ نیاوران یک تالار زیبا به نام تالار آبی وجود دارد. گرداگرد این تالار با استفاده از کاشیکاری‌های هفت رنگ تزیینات زیبایی انجام داده‌اند که منظره خاصی به وجود آورده است. این تالار ۳۵۰ متر مربع مساحت دارد و در آن دو تابلوی کوبلن قدیمی فرانسوی متعلق به قرن ۱۷ و ۱۸ میلادی نگهداری می‌شوند. در سال ۱۹۷۸ میلادی، جشن سال تو را در تالار آبی و با حضور جیمی کارتر برگزار کردند. در این تالار یک آب نما هم ساخته شده بود که فضای آن را بسیار مطبوع می‌کرد. حال پس از گذشت دهه‌ها، برخی کاشی‌ها در اثر بارش باران و برف، صدمه دیده‌اند و نیاز به مرمت دارند.

کاخ صاحبقرانیه و موزه حوضخانه

کاخ صاحبقرانیه یکی از ساختمان‌هایی است که در دوران قاجار در باغ نیاوران ساخته شده است. در سال ۱۲۷۶ هجری قمری به مناسبت سی و یکمین سال حکومت ناصر الدین شاه جشنی برگزار کردند. او خود را در آن زمان سلطان صاحبقران نامید و دستور داد عمارتی متناسب با این نام در باغ نیاوران بسازند. در این کاخ خوابگاه، اندرونی، حرمسرا و... وجود داشت که توسط حاجب الدوله طراحی و ساخته شده بود. این کاخ در دوران سلطنت ناصر الدین شاه اهمیت فراوانی داشت. مظفر الدین شاه و احمد شاه هم از کاخ صاحبقرانیه استفاده کرده و مساحت حرمسرا را کاهش دادند. پس از انقراض سلسله قاجار، کاخ صاحبقرانیه از رونق افتاد و کاخ سعد آباد مورد توجه قرار گرفت. زمانی که محمد رضا فرزند رضا شاه قصد داشت با فوزیه ازدواج کند، قرار گذاشتند که مراسم عروسی در کاخ صاحبقرانیه برگزار شود. حدود ۸ ماه زمان صرف شد تا کاخ صاحبقرانیه را بازسازی و تزیین کنند که سرانجام مراسمی در آن برگزار نکردند. محمد رضا شاه در دوران سلطنت خود دستور داد تا معماری داخلی کاخ صاحبقرانیه را تغییر دهند. این کاخ در ۹۰۰ متری کاخ اختصاصی نیاوران قرار دارد.

اشیای ارزشمند موزه صاحبقرانیه

از جمله برجسته‌ترین آثاری که در کاخ صاحبقرانیه نگهداری می‌شوند شامل تابلوی شاهزادگان قاجار، عکس‌های ناصر الدین شاه، تصاویر سران مشروطه و … می‌باشند. همچنین میز کار محمد رضا شاه پهلوی در قسمت شمالی این کاخ نگهداری می‌شود. بر یک تابلوی نقره نیز با استفاده از هنر قلم زنی، مجلس شیخ صنعان نقش بسته که برای بازدید عموم در دسترس است. در بخش‌های دیگر کاخ صاحبقرانیه می‌توانید سلاح‌های قدیمی سرد و گرم، سلا‌ح‌هایی مربوط به دوران زندیه و قاجار، فرش‌های تبریز و کرمان، تصاویر سران خارجی که به این کاخ آمده‌اند و هدایای آن‌ها را مشاهده نمایید.

در طبقه زیرین کاخ صاحبقرانیه نیز یک موزه به نام موزه حوضخانه قرار دارد. در این موزه همه اشیاء متعلق به دوران قاجار هستند که از میان آن‌ها می‌توان به قلمدان‌ها، آثار خوشنویسی و آثار نقاشی ایرانی اشاره کرد.

کوشک احمد شاهی

یک کوشک به دستور احمد شاه در زمان سلطنت او در باغ نیاوران ساخته شد. این کوشک به عنوان استراحتگاه تابستانی احمد شاه به کار می‌رفت. پس از انقراض سلسله قاجاریه، رضا شاه کوشک احمد شاهی را به دفتر کار خود تبدیل کرد. این ساختمان دارای دو طبقه است که در یکی از ایوان‌های می‌توانید گچبری زیبایی با نقش شیر خورشید مشاهده نمایید. لازم به ذکر است که اتاق موسیقی مجموعه نیاوران در کوشک احمد شاهی می‌باشد. این ساختمان را در دوران پهلوی بازسازی کرده و برای مواردی که نام بردیم، به کار بردند.

موزه جهان نما

در باغ نیاوران و در غرب کاخ صاحبقرانیه‌ای ساختمانی احداث کردند تا اشیای ارزشمند و آثار هنری در آن نگهداری شود. در‌ واقع دستور ساخت موزه جهان نما را فرح پهلوی صادر کرد تا اشیای ارزشمندی که به او اهدا می‌شوند در محل مناسبی حفظ گردند. این موزه دارای ۴ سالن است که هر کدام موضوع خاصی دارند. در طبقه همکف و زیرزمین می‌توانید آثار پرویز تناولی، حسین زنده رودی، سهراب سپهری، بهمن محصص، پیکاسو، سالوادور دالی، رنوار، گوگن و... را مشاهده نمایید. علاوه بر این آثار، ظرف‌های سفالین، پیکره‌های مفرغی و اشیای که متعلق به هزاره پیش از میلاد هستند در این موزه قرار گرفته‌اند. اشیای مختلفی از تمدن‌های قدیمی سراسر جهان توسط فرح پهلوی در موزه جهان نما گرد آوری شده‌اند.

همچنین خاکستر افراد عالی رتبه‌ای که پس از مرگ سوزانده شده‌اند در ظرف‌های سفالی در این موزه قرار دارند. این افراد بنا بر وصیت و یا مذهب خود پس از مرگ به خاکستر تبدیل شده‌اند.

موزه کتابخانه اختصاصی نیاوران

یکی از غنی‌ترین موزه‌های فرهنگی ایران در تور تهران، موزه کتابخانه اختصاصی نیاوران است که به دستور فرح پهلوی ساخته شده است. فرح پهلوی کتاب‌های ارزشمند و آثا هنری بسیاری را در این کتابخانه جمع آوری کرد. در سال ۱۳۵۵ یک ساختمان دو طبقه به همراه زیرزمین در جوار کاخ اختصاصی نیاوران ساخته شد. کتابخانه حدود ۷۰۰ متر مربع مساحت دارد و در حال حاضر به عنوان یک موزه کاربرد داشته و کسی نمی‌تواند از کتاب‌ها استفاده کند. برای تزیینات داخلی ساختمان از آینه و شیشه استفاده کرده‌اند. سقف یکی از تالار‌ها را با استفاده از شیشه به شکل قندیل‌های یخی آراسته‌اند که علاوه بر زیبایی باعث روشنایی تالار می‌گردد.

در موزه کتابخانه اختصاصی نیاوران حدود ۲۳ هزار جلد کتاب خطی و چاپی وجود دارند. بیشتر این کتاب‌ها به زیان فرانسوی و با موضوعات هنری می باشند. همچنین بسیاری از کتاب‌ها چاپ اول بوده و توسط نویسندگان امضا شده‌اند. آثار هدایایی هنرمندان و سران کشور‌های خارجی نیز در موزه کتابخانه نگهداری می شوند.  این آثار شامل نقاش، مجسمه، تندیس، نماد و آلات موسیقی می‌باشند.

موزه خودروهای اختصاصی کاخ نیاوران

در شمال مجموعه نیاوران، یک گاراژ قدیمی به مساحت ۲۰۰ متر مربع قرار دارد. این گاراژ حدود ۵۰۰ متر از کاخ اختصاصی نیاوران فاصله داشته و برای نگهداری خودروهای سلطنتی به کار می‌رود. در این موزه می‌توانید تعدادی از خودروهای محمد رضا شاه پهلوی و خانواده او را مشاهده کنید. زیباترین خودرو در این مجموعه، دو دستگاه رولز رویس می‌باشند که نظر بازدیدکنندگان را جلب می‌کنند. علاوه بر خودرو‌های خانواده سلطنتی می‌توانید یک خودرو کم سرعت الکتریکی برای زمین‌ها گلف، چند موتور سیکلت و چند سه چرخه‌ با سوخت بنزین را در این مجموعه مشاهده کنید. این موتور‌ها مورد استفاده فرزندان محمد رضا شاه پهلوی بوده‌اند. موزه اختصاصی خودرو های نیاوران در سال ۱۳۹۱ خورشیدی افتتاح شد.

باغ موزه کتیبه‌های نیاوران

در بخش شرقی باغ نیاوران، باغ موزه‌ای با موضوع کتیبه‌های ایرانی افتتاح شده است. این نمایشگاه دائمی ۴۳ از دوره‌های مختلف تاریخ ایران را در معرض دید عموم قرار داده و یک موزه فرهنگی می‌باشد. معمولا بازدیدکنندگان این مجموعه دانشجویان رشته باستان شناسی و استادان آن‌ها می‌باشند. این باغ موزه به کوشش مجموعه تاریخی فرهنگی نیاوران و پژوهشکده زبان و گویش سازمان میراث فرهنگی ساخته و تاسیس شده است. کتیبه‌ها نمونه دقیقی از کتیبه های مادها، آشوریان،‌ سومریان، عیلامی‌ها، هخامنشیان و ساسانیان می‌باشد. کپی‌برداری این کتیبه‌ها از کتیبه های بیستون، نقش رستم، نقش رجب، کتیبه کرتیر و... انجام شده است.

افتتاح مجموعه موزه‌های کاخ نیاوران

همان‌ طور که در هر بخش راجع به کاخ‌های نیاوران صحبت کردیم، متوجه شدید که هر ساختمان تا پیش از انقلاب اسلامی دارای کاربری خاصی بوده و مردم عادی اجازه ورود به آن‌ها نداشتند. کاخ‌های باغ نیاوران یکی پس از دیگری به موزه تبدیل شدند تا همگان از آن‌ها دیدن کنند. پس از انقلاب اسلامی و تا سال ۱۳۶۰ کاخ به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سپرده شد. در سال ۱۳۶۵ کاخ اختصاصی نیاوران را بازسازی کرده و به موزه تبدیل کردند. پس از مدتی بازدید عموم از آن آغاز شد. در سال ۱۳۷۶ خورشیدی هم موزه جهان نما را دایر نمودند. در سال ۱۳۷۷ کاخ صاحبقرانیه به مجموعه موزه های کاخ نیاوران اضافه شد. در سال ۱۳۷۹ کاخ احمد شاهی را برای بازدید عموم دایر کردند. سال ۱۳۸۳ هم سالی بود که کتابخانه سلطنتی بازگشایی شد و مردم توانستند از آن دیدن کنند. در سال ۱۳۹۱ هم آخرین موزه یعنی موزه خودرو‌ها به مجموعه اضافه شد.

در طول این سال‌ها گاهی موزه را تعطیل کرده و به بازسازی آن می‌پردازند تا این گنجینه ملی به خوبی حفظ گردد.

بازدید از مجموعه موزه‌های کاخ نیاوران

نیمه اول سال، همه روزه، از ساعت ۹ صبح تا ۷ عصر

نیمه دوم سال، همه روزه، از ساعت ۸ صبح تا ۵ عصر

بلیط مجموعه موزه‌های کاخ نیاوران

برای ورود به مجموعه نیاوران باید بلیط تهیه کنید. برای هر یک از کاخ ها نیز باید ورودی جداگانه بپردازید.

آدرس مجموعه موزه‌های کاخ نیاوران

تهران،‌ میدان نیاوران، خیابان نیاوران

برای رزرو تور به مقاصد داخلی و خارجی با تورگردان همراه باشید.