کاخ گلستان تهران و مجموعه موزه های آن

مجموعه موزه‌های کاخ گلستان از جمله مهم‌ترین موزه‌های کشورمان می‌باشند که در ارگ شاهی یا مجموعه عمارت‌های کاخ گستان قرار دارند. موزه‌های کاخ گلستان نه تنها به دلیل اشیای گرانبها بلکه به دلیل ساختمان‌های فاخر و باشکوه مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی می‌باشند. این مجموعه بیش از ۴ قرن قدمت دارد و در شهر تهران قرار گرفته است. بسیاری از افراد قدمت این کاخ را تا ۲۰۰ سال پیش و با سلسله قاجار مرتبط می‌دانند در حالی که کاخ گلستان قدیمی‌تر از این تاریخ است. اگر قصد دارید تهران گردی کنید باید حتما مجموعه موزه‌های کاخ گلستان را نیز بازدید نمایید. به این ترتیب علاوه بر تماشای اشیای ارزشمند تاریخی، از بناهای باشکوه این مجموعه نیز دیدن خواهید کرد. مجموعه کاخ گلستان در تاریخ ۱۱ بهمن سال ۱۳۲۴ شمسی جزو میراث ملی ایران و در تاریخ ۲ تیر ۱۳۹۲ شمسی به عنوان میراث بشری یونسکو ثبت گردید.

در ادامه مطلب به طور کامل مجموعه کاخ‌های گلستان و موزه‌های آن را به شما معرفی خواهیم کرد. پیش از آن، یک تاریخچه از کاخ‌های گلستان ارائه داده و بعد بخش‌های مختلف مجموعه را نام برده، شرح می‌دهیم. لطفا برای سفر کوتاهی به تهران قدیم آماده شوید.

مجموعه موزه‌های کاخ گلستان کجاست؟

موزه‌های کاخ گلستان در محل کاخ گلستان و تعدادی از عمارت‌های آن قرار دارند. این مجموعه در حوالی خیابان ۱۵ خرداد و یکی از مهم ترین جاهای دیدنی تهران می‌باشد و برای گردشگران داخلی و خارجی همواره مقصد جذابی بوده است.

تاریخچه کاخ گلستان

با مطالعه تاریخچه کاخ گلستان متوجه فراز و نشیب‌های تاریخی این عمار‌ت های زیبا می‌شویم. مطالعه تاریخ به ما کمک می‌کند تا بدانیم کاخ‌های باشکوه چگونه با ستم و دیکتاتوری پادشاهان ساخته شدند و این شکوه و عظمت همواره بر اشک عوام استوار است.

کاخ گلستان در دوران صفویه

همان‌ طور که گفتیم بسیاری از افراد قدمت کاخ گلستان را معادل قدمت سلسله قاجاری می‌دانند با این حال مجموعه عمارت‌های کاخ گلستان در محل فعلی آن، در زمان سلطنت شاه عباس صفوی و درون حصار شاه طهماسب ساخته شدند. شاه سلیمان صفوی در زمان سلطنت خود، دیوان خانه‌ای در محدود چنارستان شاه عباس احداث کرد تا محل استقرار نمایندگان دولت در ولایت تهران باشد. متأسفانه از ساختمان‌های زمان صفوی هیچ اثری باقی نمانده است. بسیاری از آثار صفویه در محل فعلی کاخ گلستان عمدا ویران شده (در زمان قاجار) و برخی دیگر به دلیل عدم بازسازی فرو ریختند و جای خود را به عمارت‌های جدید دادند.

کاخ گلستان در دوران زندیه

محوطه فعلی که به نام مجموعه کاخ گلستان می‌شناسیم در زمان حکومت کریم خان زند توسعه پیدا کرد و حدود آن مشخص شد. عمارت‌ها و باغ‌های این مجموعه در اختیار افراد دولت کریم خان زند بودند تا زمانی که آغا محمد خان قاجار به کشور سلطه پیدا کرد.

کاخ گلستان در دوران قاجاریان

همان‌ طور که می‌دانید آغا محمد خان قاجار، طایفه‌ها و همراهان خود را در گرگان جمع کرد و سپس به فتح شیراز و کرمان پرداخت. او برای اداره کردن شمال و جنوب ایران، تهران را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمود. پس از اینکه آغا محمد خان قاجار بر لطفعلی خان زند غلبه کرد در تاریخ ۱۲۰۹ هجری قمری در محل کاخ گلستان تاج‌گذاری کرد و خود را پادشاه ایران نامید.  پس از او فتحعلی شاه قاجار نیز در کاخ گلستان تاج‌گذاری کرد و کاخ گلستان را توسعه داد. پادشاه بعدی ناصر الدین شاه بود که به واسطه سفر‌های متعدد به اروپا، علاقه خاصی به معماری اروپایی پیدا کرد. به همین دلیل عمارت‌های مختلفی به همان سبک و سیاق در گلستان بنا نهاد. در زمان سلطنت سه پادشاه آخر قاجاریان، کاخ گلستان تغییر خاصی نکرد اما شاهد حوادث مهمی تاریخی مانند پیروزی مشروطه بود.

کاخ گلستان در دوران پهلوی

کاخ گلستان و مجموعه عمارت‌های آن به نام ارگ سلطنتی شناخته می‌شد. پهلوی اول یعنی رضا شاه در این کاخ و در تاریخ ۴ اردیبهشت ۱۳۰۵ هجری شمسی تاج‌گذاری کرد. محمد رضا شاه پهلوی نیز این کاخ را برای تاجگذاری برگزید. مراسم تاج‌گذاری او و فرح پهلوی در این کاخ برگزار شد.

کاخ گلستان بعد از انقلاب اسلامی

در حال حاضر کاخ گلستان حدود ۴۵ هکتار وسعت دارد که ۱/۱۰ وسعت اولیه می‌باشد. کاخ گلستان در ویکی پدیای فارسی به عنوان عضوی غریب در اندام شهری از هم گسیخته معرفی شده است. متأسفانه ساختمان‌هایی که در اطراف کاخ گلستان ساخته شده‌اند هیچ تناسبی با آن ندارند و بسیار بی‌هویت و ناهمگن به نظر می‌رسند. دیدن کاخ گلستان در چنین فضایی غم انگیز است.

بناهای کاخ گلستان

مجموعه موزه‌های کاخ گلستان در عمارت‌های مختلف کاخ گلستان قرار گرفته‌اند. قصد داریم این بناها را به شما معرفی کنیم و توضیح دهیم هر عمارت چه خصوصیاتی دارد و چه اشیای ارزشمندی در آن‌ها نگهداری می‌شود.

شمس العماره

شمس العماره شاخص‌ترین عمارت مجموعه کاخ گلستان است. این عمارت به دستور ناصر الدین شاه و در سال ۱۲۴۴ خورشیدی ساخته شد. ساخت این عمارت ۲ سال طول کشید که ۵ طبقه و ۳۵ متر ارتفاع دارد. شمس العماره اولین ساختمان در ایران بود که برای ساخت آن از فلز استفاده کردند. تمام ستون‌های طبقات بالا و همچنین حفاظ های پنجره‌ها از جنس چدن بودند. شمس العماره به اندازه‌ای منحصر به فرد بود که تبدیل به نماد شهر تهران شد. همان‌ طور که گفتیم ناصر‌الدین شاه برای ساخت بسیاری از عمارت های کاخ گلستان از معماری غربی الهام می‌گرفت. معیر الممالک طرحی برای ساخت شمس العماره ارائه داد که ترکیبی از معماری اروپایی و قاجاری بود.

معماری به نام علی محمد کاشی این طرح را پیاده کرد که نتیجه آن عمارت شمس العماره بود. شمس العماره زمانی مرتفع‌ترین ساختمان شهر تهران بود که ناصر الدین شاه برای نظاره شهر به بالکن طبقه‌های بالایی می‌رفت. برای تزیین داخل شمس العماره از انواع کاشیکاری‌های هفت رنگ و آیینه‌کاری ممتاز استفاده کردند. در تالار‌ها و اتاق‌های این عمارت می‌توانید نقاشی‌ها، لوازم قدیمی، آینه کاری‌ها و... را مشاهده نمایید. این عمارت دارای دو برج بلند و هم اندازه، ایوان و شاه نشین می‌باشد. واضح است که درباریان مقرب و خانواده شاه در این ساختمان ساکن بودند.

یک ساعت توسط ملکه ویکتوریا (ملکه انگلستان) به ناصر الدین شاه هدیه داده شد. او دستور داد ساعت را بر سر در شمس العماره نصب کنند. این ساعت دارای ناقوس بزرگی بود که ساعت کامل را با زنگ بلندی اعلام می‌کرد. مردم عادی با این زنگ متوجه زمان می‌شدند. درباریان ساکن شمس العماره، از صدای بلند ناقوس به ناصر الدین شاه شکایت بردند. نتیجه این شد که شاه دستور داد صدای ناقوس را کم کنند. دستکاری ساعت باعث شد از کار بیفتد. در سال ۱۳۸۹ شمسی ساعت را تعمیر کردند که تنها دو سال به کار ادامه داد و دوباره خاموش شد. خوشبختانه در ۲۳ فروردین ۱۴۰۰ ساعت شمس العماره دوباره تعمیر شد و شروع به کار کرد.

شمس العماره در زمان حال

شمس العماره در سال ۱۳۷۶ شمسی مرمت شد و در حال حاضر برای بازدید عموم در تور تهران دایر است. شمس العماره در زمان ساخت خود به اندازه‌ای بر شهر تهران تأثیر گذاشت که دست مایه سرودن اشعار کوچه بازاری شد. همچنین می‌توان این شعر‌ها و ضرب المثل‌ها را از زبان افراد مسن‌تر شنید.

تالار سلام

بنای بعدی که در مجموعه موزه‌های کاخ گلستان اهمیت زیادی دارد، تالار سلام می‌باشد. در این تالار که بیشتر شبیه به یک موزه است می‌توانید مجسمه مومی ناصر الدین شاه را در اندازه واقعی ببینید که بر ماکت تخت طاووس تکیه زده است. تالار سلام توسط معمار مشهور دوره قاجار یعنی صنیع الملک ساخته شده است. برای تزیین این تالار از آیینه کاری‌های ممتاز و مقرنس‌های زیبا استفاده کرده‌اند. در حال حاضر در این تالار موزه می‌توانید برخی از آثار کمال الملک، ماکت تخت طاووس، ماکت تخت نادری و ماکت تاج کیانی را مشاهده کنید. در سال‌های پیش اشیای اصلی در تالار سلام قرار داشتند که به موزه جواهرات ملی منتقل شدند.

تالار سلام با ۱۰۰۰ متر مربع بزرگترین تالار در کاخ گلستان است. گفته می‌شود صنیع الملک برای انجام تزیینات این تالار دو سال وقت صرف کرد. نتیجه کار تالار باشکوهی بود که برای انجام مهمانی‌ها و مراسم بزرگ استفاده می‌شد. از آنجایی که دراین تالار بسیاری از حکام، سفرا و وزرا برای عرض سلام خدمت شاه می‌رسند به تالار سلام شهرت پیدا کرد. محمد رضا پهلوی و فرح پهلوی در این تالار تاج‌گذاری کردند. این تالار برای انجام بسیاری از مراسم تشریفاتی مورد استفاده پهلویان بود. محمد رضا شاه پهلوی در برخی گچ‌بری‌ها و تزیینات این تالار تغییراتی ایجاد کرد.

موزه اصلی تالار سلام در طبقه زیرین ساختمان قرار دارد. در دوران قاجار از این محل برای نگهداری اشیای آنتیک و ظروف چینی با‌ارزش استفاده می‌کردند. در دوران پهلوی این طبقه را تبدیل به موزه‌ای کردند که هدایای پادشاهان غربی به پادشاهان قاجار در آن نگهداری می‌شد. در حال حاضر در موزه تالار سلام می‌توانید اشیایی مانند زره شاه اسماعیل صفوی، تیر و کمان نادر شاه، ساعد بند و مهر فتحعلی شاه قاجار، تاج آغا محمد خان، دسته مهر‌های شاهان قاجاری، گوی غلطان عاج، تخم شتر مرغ و... را مشاهده نمایید.

تالار آیینه

در غرب مجموعه موزه‌های کاخ گلستان می‌توانید تالار آیینه را بیابید. این تالار در سال ۱۲۵۳ هجری شمسی توسط معمار مشهور صنیع الملک و با نظارت میرزا یحیی خان معتمد الملک ساخته شد. کار تزیینات این تالار تا سال ۱۲۶۱ به طول انجامید. بهترین آیینه کاری که تا به حال در ساختمان‌های ایرانی دیده‌اید در تالار آیینه موجود است. بیشترین دلیل شهرت این تالار، نقاشی کمال الملک است که ناصر الدین شاه را نشسته بر صندلی در تالار آیینه نشان می‌دهد. کمال الملک برای  کشیدن این نقاشی ۵ سال صرف کرد. نتیجه تلاش او، یک شاهکار در سبک رئال می‌باشد. نسخه‌ای از این نقاشی در تالار آیینه قرار دارد که می‌توانید منظره آن را با تالار واقعی مقایسه کنید. کمال الملک این نقاشی را به گونه‌ای ترسیم کرده که تالار بسیار باشکوه‌تر و بزرگ‌تر به نظر برسد.

ایوان تخت مرمر

ایوان تخت مرمر یکی از قدیمی‌ترین بخش‌های کاخ گلستان است. بسیاری بر این باور هستند که کریم خان زند این ایوان را ساخته است.  همچنین بر اساس شواهد تاریخی می‌دانیم که بسیاری از تزیینات ایوان به دستور آغا محمد خان قاجار از شیراز به تهران آورده شده‌اند. آغا محمد خان که کینه شدیدی نسبت به زندیان داشت دستور داد تمام پرده‌ها، نقاشی‌ها، تخت مرمر و حتی ستون‌های عمارت وکیل را به کاخ گلستان منتقل کنند. برای اینکه بتوانند این ستون‌ها را در ایوان جای دهند سقف آن را بالا‌تر بردند. وقتی که آغا محمد خان قاجار لطفعلی خان زند را شکنجه کرد و به قتل رساند دستور داد پیکر او را زیر پله‌های این ایوان دفن کنند.

رضا شاه پهلوی در زمان سلطنت خود دستور داد استخوان‌های لطفعلی خان را با احترام نبش قبر کرده و به جایی در نزدیکی بازار منتقل کنند و به خاک بسپارند. تخت مرمر که در این ایوان قرار دارد به کریم خان زند منسوب شده است که توسط قاجاریان به تهران منتقل گشت. این تخت یک صفحه از جنس سنگ مرمر است که بر شانه چند فرشته حمل می‌گردد. در نتیجه بحبوحه انقلاب سر یکی از فرشته‌ها به سرقت رفت. آخرین تاج‌گذاری که در این این ایوان انجام شد، تاج‌گذاری رضا شاه پهلوی بود. همچنین پادشاهان قاجار برای گفتن شادباش به مردم عادی در ایام عید نوروز به این ایوان می‌آمدند. ایوان مرمر در ۱۱ بهمن ۱۳۳۴ هجری شمسی به عنوان یکی از میراث ملی ایران ثبت گردید.

حوض خانه

عمارت حوض خانه یا خلوت کریم‌خانی یکی دیگر از بناهای قدیمی در بین مجموعه موزه‌های کاخ گلستان می‌باشد. این ساختمان در ضلع شمال غربی مجموعه کاخ گلستان قرار دارد. حوض خانه یک ساختمان سرپوشیده و دارای ستون است که در مرکز آن یک حوض زیبا دیده می‌شود. یک قنات پر آب در زیر این عمارت جریان داشته که آب آن شبیه به یک فواره کوچک از میان حوض می‌جوشیده است. پس از آنکه زمین‌های زیر کاخ را برای ساخت مترو حفر کردند، جریان قنات قطع شد. از جمله آثار ارزشمندی که در این بخش از مجموعه موزه‌های کاخ گلستان دیده می‌شود سنگ مزار ناصر الدین شاه و تخت فتحعلی شاه قاجار می‌باشند.

مزار ناصر الدین شاه در نزدیکی مرقد شاه عبدالعظیم بود که در دوران بعدی سنگ مزارش را به مجموعه موزه گلستان منتقل کردند. حجاری زیبایی بر این سنگ انجام شده که ناصر الدین شاه را به صورت تمام قد با شمشیری بر کمر به تصویر کشیده است. شاید برایتان جالب باشد که بدانید ناصر الدین شاه در اوقاتی که بی‌حوصله بوده به حوض خانه می‌آمده و به تنهایی در آن زمانی را به کشیدن قلیان صرف می‌کرده است. یک نقاشی زیبا اثر کمال الملک هم از حوض خانه وجود دارد.

کاخ ابیض

در زمان سلطنت ناصر الدین شاه، پادشاه عثمانی یعنی سلطان عبدالمجید هدایای گرانبهایی برای او فرستاد. ناصر الدین شاه که جای مناسبی برای نگهداری این اشیاء نداشت، دستور داد عمارت مناسبی بسازند تا اشیاء را در آن قرار دهد. به این ترتیب بود که که یک عمارت ساده با نمایی سفید رنگ در بخشی از مجموعه گلستان ساخته شد. معماری کاخ ابیض بسیار شبیه به معماری اروپای قرن هیجدهم می‌باشد. در آن زمان جلسات هیات دولت در کاخ ابیض برگزار می شد.

امروزه کاخ ابیض محل موزه مردم شناسی تهران است. در این موزه می‌توانید عکس‌های قدیمی از شهر تهران را مشاهده کنید. همچنین این موزه دارای کارگاه خطاطی، عکاسی، مجسمه سازی، نجاری، کتابخانه، قرائت خانه، سالن سخنرانی و غرفه‌هایی است که آثار جمع‌آوری شده از سراسر ایران در آن‌ها نگهداری می‌شوند.

عمارت بادگیر

عمارت بادگیر در سال ۱۲۲۰ هجری شمسی به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شدند. مظفر الدین شاه در این عمارت تاج گذاری کرد. ناصر الدین شاه تغییرات زیادی در عمارت بادگیر اعمال کرد که باعث توسعه آن شد. این عمارت دارای دو برج بادگیر است که به سبک بادگیر‌های یزد ساخته شده اما برای تزیین آن از کاشی‌های معرق استفاده کرده‌اند. همین تزیینات باعث شده تا بادگیر‌ها در نوع خود منحصر به فرد باشند. بادگیر‌ها باعث می‌شدند هوای خنک به تالار راه پیدا کند و فضای مطبوعی برای پذیرایی از مهمانان ایجاد شود. در گذشته به آن تالار عاج می‌گفتند که دلیل آن دقیقا مشخص نیست. دو عاج فیل هندی در این تالار نگهداری می‌شوند اما مستندات تاریخی نشان می‌دهند که منظور از آج، کلمه ترکی به معنای گرسنگان بوده است.

در این تالار شاهان قاجار وعده‌های ناهار یا شام برای مهمانان تدارک می‌دیدند بنابراین دور از انتظار نیست که نام عمارت گرسنه را انتخاب کرده باشند.

عمارت‌های ویران شده کاخ گلستان

تا این قسمت درباره عمارت‌های کاخ گلستان صحبت کردیم که به خوبی حفظ شده و قابل بازدید می‌باشند. جالب است بدانید که تعدادی از عمارت های زیبای مجموعه کاخ گلستان به دلایل مختلف ویران شده و دیگر اثری از آن‌ها نیست. این عمارت‌ها عبارتند از عمارت اندرونی و عمارت تکیه دولت. عمارت اندرونی جایی بود که زنان متعدد شاهان قاجار در آن زندگی می‌کردند و هیچ مردی جز شاه و خواجگان حرمسرا اجازه ورود به آن نمی‌یافتند. ناصر الدین شاه دستور داده بود این عمارت را به سبک حرمسرای شاهان عثمانی بسازند تا جای کافی برای سکونت مادر، خواهران و زنان شاه وجود داشته باشد. رضا شاه پهلوی در زمان سلطنت خود دستور داد این عمارت را که نمادی از شهوترانی شاهان قاجار بود ویران کنند و بر جای آن اداره دارایی را بسازند.

تکیه دولت هم مکان دیگری بود که در آن مراسم باشکوه تعزیه در دوران قاجار برگزار می‌شد. یک نقاشی اثر کمال الملک از این تکیه وجود دارد که نشان می‌دهد یکی از عمارت‌های باشکوه کاخ گلستان بوده است. این تکیه نیز در دوران پهلوی ویران شد.

ساعات بازدید از مجموعه موزه‌های کاخ گلستان

همه روزه، از ساعت ۹ صبح الی ۶:۳۰ عصر

این مجموعه در روزهای عزاداری رسمی و روز سیزده فروردین تعطیل است.

قیمت بلیط مجموعه موزه‌های کاخ گلستان

قیمت ورودی برای هر نفر ۵ هزار تومان است. برای ورود به هر یک از موزه‌ها باید هزینه جداگانه بپردازید.

آدرس مجموعه موزه های کاخ گلستان

تهران، خیابان ۱۵ خرداد، میدان ارگ

برای رزرو تور به مقاصد داخلی و خارجی کلیک کنید.