جاذبه قبرستان های مشهد | بهشت رضا ، قبرستان ارامنه ، قبرستان عاشقان، حرم و...

شهر مشهد جاذبه های متنوع تاریخی، مذهبی، طبیعی و تفریحیِ زیادی دارد. هر کس با توجه به سلیقه و روحیه اش به سراغ بخشی از این جاذبه ها می رود. بخشی از جاذبه های مشهد که گاه در رده بناهای مذهبی جای می گیرد، آرامستان ها و قبرستان های مشهد است. نمی توان این اماکن را محلی برای غم و غصه دانست و آن ها را از جاذبه های گردشگری دور کرد. در تمامی جهان جاذبه هایی از این دست، البته به نام گردشگری سیاه، شناخته می شود و طرفداران زیادی دارد. قبرستان های مشهد را بیشتر از آنکه محلی آمیخته با رنج و مصیبت بدانیم، می توانیم اماکنی آرام و روح بخش معرفی کنیم. فضاسازیِ این اماکن معمولا به گونه ای است که آرامش و سکون در آن موج می زند و فرصت خوبی برای تفکر و خلوت با خود است. با این همه، بسیاری از افراد، این اماکن را نیز برای پیک نیک یا گشت زدن با خانواده انتخاب می کنند. در ادامه به معرفی 6 مکان در مشهد می پردازیم که در گذشته یا در حال حاضر قبرستان بوده اند. با وبلاگ تورگردان همراه باشید.

قبرستان خواجه اباصلت، عکس از سعیده عالمکار

1. حرم امام رضا

2. بهشت رضا

3. قبرستان عاشقان

4. قبرستان ارامنه

5. خواجه اباصلت

6. خواجه ربیع

1. خواجه ربیع

مقبره خواجه ربیع پیش از اینکه قبرستان باشد، بقعه ای مشهور متعلق به دوره صفوی و از جاذبه های تاریخی مشهد است. بنای خواجه ربیع را شاه عباس به سفارش شیخ بهایی احداث کرد. این شخص از زهاد هشتگانه صدر اسلام و یکی از صحابه پیامبر بود و  از یاران امام علی به شمار می رفت. در عین حال فامیلیِ نزدیکی نیز با معاویه داشته. در جنگ و اختلاف میان امام و معاویه ، او خود را از ماجرا کنار کشید و به قصد انزوا از عراق به خراسان آمد. وی در سال 61 هجری در گذشت و مقبره وی در دوره صفوی با گنبد و بارگاه بر پا گردید.

از آنجا که بنای آرامگاه خواجه ربیع، بنایی از دوره صفوی است، بالطبع اهمیت هنری دارد و گنبد و کاشیکاری های آن قابل توجه است. این بنای با شکوه و زیبا در باغی بزرگ و با صفا احداث شده است. ارتفاع گنبد 18 متر است و بنای اصلی 4 ایوانی است. گنبد، با کاشی های فیروزه ای تزئین شده و درون بنا نیز نقاشی هایی به چشم می خورد. کاشی های الوان نمای بیرونی این بنا و نقاشی های طلایی دیوارهای خارجی و کتیبه هنرمند مشهور و خوشنویس والامقام عصر صفوی، علیرضا عباسی از بخش های مهم این بنا محسوب می شود. علیرضا عباسی آثار فاخری نیز در حرم امام رضا از خود به یادگار گذاشته است.    

در ایوانچه ها و حجره های دور تا دور این باغ بزرگ و در زمین حیاط پشتی بقعه، مقابر زیادی وجود دارد. هنوز نیز بسیاری از اهالی مشهد این محل را برای دفن عزیزانشان یا خودشان انتخاب می کنند. این قبرستان، جزو اولین قبرستان های مشهد بود که قبرهایی پلکانی داشت و به همین مناسبت قیمت آن ها مناسب تر بود.

2. بهشت رضا

بهشت رضا بزرگترین و معروف ترین قبرستان مشهد است که برای رفتن به آن باید کمی از شهر فاصله گرفت. بهشت رضا در 20 کیلومتری جاده مشهد – نیشابور واقع شده و مساحتی بالغ بر 165 هکتار را در بر گرفته است. این قبرستان که از سال 1355 افتتاح شد بسیاری از شهدای انقلاب و شهدای جنگ تحمیلی و تقریبا بیشتر اموات شهر مشهد را در خود جای داده است. قبر شهدای بمب گذاری حرم امام رضا نیز در همین مکان قرار دارد و شخصیت های معنوی مثل میرزا جواد آقا تهرانی و شهدایی مثل شهید برونسی و شهید کاوه در آن مدفون اند. از دیگر مدفونین مشهور بهشت رضا می توان به احمد قابل از شاگردان حسینعلی منتظری اشاره کرد.

بهشت رضا مثل یک پارک بزرگ و چند هکتاری است و بلوک های متعددی دارد. اطراف همه بلوک ها، درختکاری شده و بلوک های قدیمی تر به مثابه یک پارک سر سبز با درختان بلند و تنومند به نظر می رسد. در بیشتر بلوک ها، شهر بازی برای کودکان ، سرویس های بهداشتی و نمازخانه احداث شده و پایانه اتوبوسرانی تا داخل آن راه افتاده است. بسیاری از خانواده ها، به خصوص جمعه ها زیر اندازی پهن می کنند و نزدیک مقابر عزیزانشان، ساعاتی می نشینند. بعضی ها آش می پزند و بین مردم پخش می کنند و تقریبا بیشتر مردم به پخش کردن شکلات و بیسکوئیت و خرما مشغول اند. امکان ندارد به بهشت رضا بروی و یک نفر جلویت خیرات تعارف نکند.

بهشت رضا شب ها خلوت می شود مگر اینکه مراسم به خصوصی به خصوص در گلزار شهدا برگزار شود. بیشتر مردم در طول روز و به خصوص روزهای جمعه به آنجا مراجعه می کنند. در ورودی بهشت رضا گل فروشی و غرفه هایی برای خرید خیرات مبرات مشاهده می شود. بهشت رضا به فرودگاه مشهد، پارک جنگلی غدیر و بوستان کوهسنگی نزدیک است و دسترسی راحت تری به این بخش های شهر دارد. 

      بازارها و مراکز خرید مشهد      

3. قبرستان ارامنه در مشهد

شاید بیشتر مشهدی های جدید خودشان از وجود این یک از قدیمی ترین جاهای دیدنی مشهد خبر نداشته باشند ولی این بنای تاریخی به ثبت ملی رسیده است. بعد از انقلاب تقریبا به ندرت کسی در آن دفن شده است. بسیاری از ارامنه و مسیحیانی که روزگاری در مشهد زندگی می کرده اند یا از این شهر می گذشتند از جمله آوارگان لهستانی در طی جنگ جهانی دوم در آنجا مدفون اند. نخستین بار نادرشاه افشار بود که ارامنه را به این منطقه کوچاند. بعدها تجار و صنعتگران مسیحی نیز به این منطقه مهاجرت کردند و کم کم تا زمان قاجار از مرز باجگیران و درگز وارد ایران شدند. ارامنه معمولا در مشهد به کارهای تجاری و صنعتی مشغول بودند و کارخانه هایی مثل تصفیه پنبه و تولید الکل صنعتی و نخریسی داشتند.

از مدفونین قبرستان ارامنه می توان به هران مانگاسارین اشاره کرد که ۷ سینما را در شهر مشهد افتتاح کرد و مردم این شهر را با فیلم و سینما آشنا نمود. از دیگر مدفونین این قبرستان باید به ملکن هارتوانیان اشاره کرد. وی نخستین کسی بود که صنعت نساجی را به مشهد وارد کرد. از مشهورترین مدفونین قبرستان ارامنه مبلغی آمریکایی به نام لوئیس اف اسلیسلین بود که در سال۱۸۹۵ برابر با 1274 شمسی به این شهر آمد و طی دو دهه بیش از بیست نفر را به دین مسیحیت کشاند.

در قبرستان ارامنه کلیسایی وجود داشته که هنوز نیز حفظ شده است. کلیسا، بنایی سفید رنگ است و در امتداد شرقی غربی قرار گرفته است. بعد از توسعه شهری شهر مشهد بالغ بر 2000 متر از این قبرستان به شهرداری منطقه 2 و مخابرات شعبه مطهری تبدیل شد و تنها بخش کوچکی از آن باقی ماند. از بخش های جذاب این قبرستان، سنگ قبرهای متفاوت و متنوع آن است. هر یک از قبرها شکلی خاص دارند و با سنگ های متفاوتی تزئین شده است.

برای بازدید از قبرستان ارامنه باید با سازمان میراث فرهنگی و نماینده شورای ‌خلیفه‌ گری ارامنه هماهنگ کنید چون در حال حاضر این قبرستان، بازدید عمومی ندارد. شاید پیگیری های مردمی و علاقه نشان دادن نسبت به بازدید از این مکان تاریخی شرایط را تغییر دهد.

4. قبر جا در حرم امام رضا

گران ترین قبرهای مشهد در حرم امام رضا قرار دارد. البته بحث ما به هیچ وجه بر روی قیمت مقابر نیست ولی موضوع قیمت قبرِ جا در حرم مطهر همواره موضوعی بحث برانگیز و جذاب بوده است. عاشقانِ آستانِ ولایت و آن هایی که در دوران زندگی شان وابستگی زیادی به زیارت امام رضا داشته اند، معمولا تمایل دارند بعد از مرگ هم در جوار بارگاه منور رضوی به خاک سپرده شوند. از گذشته تا کنون عده ای در کنار آرامگاه امام رضا مدفون می شدند و هم اکنون نیز در گوشه و کنار صحن های مطهر رضوی قبر شخصیت ها و بزرگان شیعه به چشم می خورد. با این همه در بخش های مشخصی از طبقات زیر زمینی حرم، فضایی وسیع به عنوان آرامستان اختصاص یافته است که علاقمندان می توانند خانه آخرتشان را از آنجا خریداری کنند.

تا چند سال پیش خادمین و فراشان حرم امام رضا در ازای خدمتی که به این آستان داشتند، یک قبر برای خودشان یا یکی از اعضای نزدیک خانوادشان دریافت می کردند ولی هم اکنون این قانون از بین رفته است. با این حال هنوز هم بخش مهمی از مدفونین این قبرستان، خادمین حرم و پرسنل آستان قدس رضوی است.

قیمت این قبور به طرز قابل توجهی گران تر از سایر قبرستان های مشهد است و معمولا با قیمت یک خانه مسکونی در سطح شهر مشهد برابری می کند. همانند نرخ متفاوت خانه ها در محله های متفاوتِ مشهد، نرخ قبرها در صحن های مختلف حرم نیز متفاوت است. گران ترین مقابر متعلق به صحن آزادی است.

آرامستان حرم امام رضا فضایی سرتاسر سفید دارد. قبر ها همگی از سنگ های مرمر تشکیل شده و دیوارها و سقف، یک سره سفید است. بعد از ورود به قبرستان همیشه حواستان به محل ورودتان باشد، وگرنه ممکن است خیلی راحت گم شوید و نتوانید به محل قبلی خود برگردید. البته جای نگرانی نیست چون از آرامستان به سمت هر یک از صحن های حرم که خارج شوید، می توانید از داخل صحن ها، به آسانی خود را به محل مورد نظرتان برسانید.  

5. خواجه اباصلت

خواجه اباصلت خادم خاص و از یاران امام رضا بود. او را از محدثین شیعه نیز می دانند. اباصلت مردی زاهد، دانشمند و اهلِ سفر بود. وی روایات زیادی از امام رضا نقل کرده که در کتابی به نام مُسند اباصلت تدوین شده است. اباصلت در سال 236 هجری یعنی 33 سال بعد از شهادت امام رضا از دنیا رفت. آرامگاه وی در جنوب شرق مشهد در مسیر بازگشت از بهشت رضا و 5 کیلومتری مشهد قرار گرفته است و بقعه گنبد و بارگاه آن نیز دیدنی و مثال زدنی است.

بنای آرامگاه خواجه اباصلت، 4 ضلعی است و در هر 4 طرف درب هایی دارد. تزئینات بنا با کاشی های هفت رنگ و با ارزش است. رواق های داخلی آن ایینه کاری شده است. فضای داخلی بقعه نیز در پلانی مستطیل شکل با کاشیکاری های زیبا مزین شده و توجه بیننده را جلب می کند.

در صحن این آرامگاه و فضای اطراف آن از گذشته تا کنون مقابر زیادی شکل گرفته است که به وسعت مقابر بهشت رضا و حرم مطهر نیست ولی همواره با استقبال مواجه می شده است. در این محوطه سنگ قبرهایی قدیمی به چشم می خورد که عرفای بزرگی در آن مدفون اند.

    رزرو تور مشهد با ارزان ترین قیمت    

6. قبرستان عاشقان

قبرستان عاشقان در روستایی به همین نام و در نزدیکی آرامگاه فردوسی قرار دارد. این قبرستان که به اواخر دوره تیموری و دوره قاجار بر می گردد سنگ قبرهایی صندوقی شکل با حجاری های آیینی و سنگ قبرهایی به شکل محراب دارد. از جنبه های مهم قبرستان، همین سنگ قبرهای مهم تاریخی و نکته دیگر، داستان جذابی است که باعث شده این نام را به خود بگیرد.

در خصوص نام این روستا و این قبرستان چندین داستان روایت می شود ولی مردم خود روستا داستانی را دهان به دهان نقل کرده اند و به صورت شفاهی به دست ما رسانده اند. ظاهرا دختر یکی از بزرگان روستا دلداده پسری از طبقات پایین تر شده بود و هر دو به یکدیگر دلبسته بودند. پدر دختر به دلیل مخالفت با این آشنایی دستور می دهد تا پسر را در چاهی بیندازند و نابود کنند. دختر، کوچه به گوچه و روستا به روستا به دنبال معشوقش می گردد و در این محل متوجه مرگ او می شود؛ او نیز خود را به چاه می اندازد و بدین شکل داستانِ محل دفن این دو به قبرستان عاشقان تبدیل می شود.

برستان عاشقان در روستای توس و 150 متری شمال غرب روستای عاشقان، نرسیده به روستای سید آباد، محله کال زرکش، توس 97، شمال جاده سید آباد به ابرغن در کنار کَشَف رود قرار گرفته است. این گورستان در 27 اسفند 1386 به ثبت ملی رسیده است.