چهار طاقی بازه هور (بنایی اسرارآمیز در خراسان)

چهار طاقی بازه هور بنایی کهن متعلق به دوران ایران باستان است که در نزدیکی مشهد قرار دارد. بسیاری از بازدیدکنندگان به اشتباه تصور می‌کنند این بنا نوعی آتشکده بوده اما در‌ واقع چهار طاقی یک سازه مربوط به اخترشناسی است. ایرانیان باستان از آن برای تنظیم تقویم خورشیدی استفاده می‌کردند. البته چهار طاقی‌های دیگری در ایران وجود دارند که ویژگی‌های شبیه به یکدیگر داشته و بدون شک نوعی ابزار برای تعیین دقیق فصل هستند. چهار طاقی بازه هور در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ به عنوان یکی از میراث ملی ایران به ثبت رسید. جالب اینکه بازه هور اولین میراث ملی ثبت شده در استان خراسان است.

چهار طاقی بازه هور مانند دیگر چهار طاقی‌های ایران، کمتر شناخته شده است. بر آن شدیم تا مطلبی درباره این بنای تاریخی و باستانی تهیه کنیم تا به اسرار شگفت انگیز آن پی ببرید. همچنین امید است با معرفی چهار طاقی بازه هور، برای حفظ و نگهداری این میراث ملی ارزشمند تمهیدات بهتری اندیشیده شود.

چهار طاقی بازه هور مشهد

اجازه بدهید ابتدا یک معرفی کلی از چهار طاقی بازه هور داشته باشیم. این بنا در ۷۵ کیلومتری جنوب مشهد و در کنار جاده قدیم مشهد – تربت حیدریه قرار دارد. به طور دقیق‌تر می‌توان گفت چهار طاقی در نزدیکی روستای رباط سفید است. باستان شناسان با بررسی بنا و شواهد دیگر به این نتیجه رسیده‌اند که قدمت چهار طاقی بازه هور به سده‌های پیش از میلاد و دوران حکومت پارت‌ها در خراسان بزرگ می‌رسد. با این حساب به طور دقیق‌تر، چهار طاقی در سال ۲۴۹ پیش از میلاد ساخته شده است.

در مطالعات بیشتر مشخص شد که بازسازی‌هایی در دوران اشکانی، ساسانی و سلجوقی انجام داده‌اند تا کاربری چهار طاقی از بین نرود.

چهار طاقی بازه هور معماری به ظاهر ساده‌ای دارد. یک اتاق مربع شکل با ۴ ستون پهن که با سقف گنبدی پوشانده شده‌اند. معمولا چهار طاقی‌ها در موقعیت‌های خاص و به دور از شهر بودند تا هیچ مانعی برای رصد طلوع خورشید نباشد. انواع دیگر چهار طاقی‌ها در ایران وجود دارند و با معماری مشابهی آن‌ها را بنا نهاده‌اند.

چهار طاقی نیاسر، چهار طاقی فیروزآباد، چهار طاقی خیرآباد و چهار طاقی قلعه ضحاک از مشهورترین سازه‌های مشابه هستند که می‌توانید تصاویر آن‌ها را مقایسه نمایید.

در متون و مقاله‌های مختلف چهار طاقی بازه هور را متعلق به دوران ساسانی می‌دانند اما همان‌ طور که گفتیم تاریخ ساخت آن به دوره‌های پیش‌تر باز می‌گردد. از آنجایی که در نزدیکی چهار طاقی بازه هور، ویرانه‌های چند قلعه مشاهده می‌شود می‌توان حدس زد این چهار طاقی در دوران ساسانی اهمیت بیشتری نسبت به دوران‌های دیگر داشت. برای سال‌های طولانی تصور می‌شد که چهار طاقی‌های متعددی که در ایران وجود دارند نوعی آتشکده هستند. حتی هنوز برخی از افراد این عنوان را به اشتباه به چهار طاقی بازه هور نسبت می‌دهند.

در ادامه مطلب می‌خواهیم دلایلی ارائه دهیم تا برای خوانندگان مشخص شود بازه هور آتشکده نیست.

بسیاری از این بناهای با ارزش روزهای آخر عمر خود را می گذرانند. پس تا دیر نشده تور مشهد و سایر شهرها را رزرو کنید و مفاخر کشورتان را از نزدیک ببینید. 

کاربرد چهار طاقی بازه هور

نام چهار طاقی بازه هور از قرن‌ها پیش برای این سازه استفاده شده و نسل‌های گذشته مناطق اطراف از این عنوان استفاده کرده‌اند. در فارسی باستان بازه به معنی شکاف و هور به معنی خورشید است. از شکاف‌های بین چهار طاقی می‌توانید طلوع خورشید را نظاره کنید. بنابراین نام چهار طاقی کاملا نشان می‌دهد که با سازه‌ای مربوط به اختر شناسی رو به رو هستیم. از طرفی در کاووش‌های متعدد هیچ اثری از آتشدان در چهار طاقی بازه هور یا اطرافش کشف نگردید. در دهه ۷۰ شمسی تعدادی از باستان شناسان با تحقیق بر روی چهار طاقی‌ها، آزمایش‌های دقیقی انجام دادند که نظریه کاربرد آن‌ها را به عنوان ابزار تقویم قطعی نمودند.

می‌توانید درباره چهار طاقی‌های ایران در وب سایت آقای غیاث آبادی (پژوهشگر و نویسنده در زمینه باستان‌شناسی) اطلاعات بیشتری به دست بیاورید. باستان شناسان عقیده دارند که افراد متخصصی در چهار طاقی‌ها مشغول به کار بوده و با استفاده از محاسبات دقیق روزهای مهم تقویم را تعیین می‌کردند. برای مثال روز اول تابستان، روز اول زمستان، روز اول بهار و... در آن دروان اهمیت زیاد داشته که تعیین آن برای برگزاری جشن‌های باستانی ضروری بود. همچنین کشاورزان برای انجام فعالیت‌های کشاورزی از این تقویم‌ها کمک می‌گرفتند.

بی سبب نیست که چهار طاقی بازه هور برای قرن‌ها پا بر جا بوده و در بسیاری از دوره‌ها فعالیت کرده است. تمام حاکمان برای برقراری نظم، هماهنگی با حاکمیت مرکزی، برگزاری جشن‌های باستانی و... به کمک اخترشناسان و کاربری چهار طاقی‌ها نیاز داشتند. خوشبختانه چهارطاقی بازه هور در طی قرن‌ها سالم مانده تا یادگاری از شکوه و دانش ایرانیان باستان باشد. تصور کنید در ۲۰ قرن پیش مردمانی وجود داشتند که می‌توانستند چنین سازه‌های دقیقی بسازند و از تاریخ آغاز هر فصل اطلاع پیدا کنند.

ویژگی‌های چهار طاقی بازه هور

چهار طاقی بازه هور برای قرن‌ها استوار مانده و همین مورد یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این بنا می‌باشد. شرق شناس مشهور آمریکایی آرتور اوپهام پوپ عقیده داشت این چهار طاقی، قدیمی‌ترین ساختمان گنبدی جهان است. همچنین بازه هور یکی از معدود آثار به جای مانده از تمدن پارت بوده که تقریبا سالم مانده و قابلیت بازدید دارد. می‌دانیم پیش از هخامنشیان تمدن‌های بسیاری در فلات ایران وجود داشتند اما متأسفانه غیر از تعدادی آثار جعلی، هیچ‌گونه میراثی از آن‌ها برای آیندگان باقی نمانده است. البته این موضوع با بحث اصلی مطلب ما فاصله دارد اما برخی باستان شناسان بر این باورند که هخامنشیان در دوران قدرت خود، تمدن‌های مختلف در ایران را از بین بردند تا یکپارچگی به وجود بیاورند.

با تمام فراز و نشیب‌های سخت تاریخی چهار طاقی بازه هور پا بر جا ماند چرا که حتی قدرتمند‌ترین حاکمان زمان به آن نیاز داشتند. همچنین رویداد‌های طبیعی مانند سیل و زلزله هم نتوانستند این بنای مهجور را از بین ببرند. امروز ما می‌توانیم علاوه بر بازدید از جاهای دیدنی مشهد، کمی دورتر برویم و از بازه هور دیدن کنیم.

بهترین فصل برای بازدید از چهار طاقی بازه هور

اگر تا این قسمت از مطلب همراه ما بودید حتما برای بازدید از چهار طاقی بازه هور انگیزه پیدا کرده‌اید. پیش از خرید تور مشهد درباره چهار طاقی‌ها کمی تحقیق کنید تا در هنگام بازدید بدانید چگونه می‌توان از آن‌ها استفاده کرد. همچنین توصیه می‌کنیم در روز‌های اول فصل به این بنا بروید تا طلوع شکوهمند خورشید را از بین شکاف‌های چهار طاقی مشاهده نمایید.

دسترسی به چهار طاقی بازه هور

این بنای با شکوه در نزدیکی روستای رباط سفید قرار دارد. شما باید با خودروی شخصی یا خودروی کرایه خود را به روستا برسانید و از محلی‌ها درباره موقعیت دقیق چهار طاقی سؤال کنید. برای دسترسی به روستا از جاده قدیم مشهد به سمت تربت حیدریه برانید.

آدرس چهار طاقی بازه هور

خراسان رضوی، ۷۵ کیلومتری جنوب مشهد، جاده قدیم مشهد – تربت حیدریه، روستای رباط سفید