گنبد سبز (پیش از بازدید بخوانید)

گنبد سبز بنایی تاریخی در مشهد و متعلق به دوران صفویان است. کاشی‌های فیروزه‌ای مایل به رنگ سبز در تزیین گنبد به کار رفته‌اند و به همین دلیل نام گنبد سبز از سال‌ها پیش برای این بنا به کار می‌رود. مدفن شیخ محمد مومن مشهدی در صحن داخل ساختمان قرار دارد. موقعیت گنبد سبز در مرکز یک میدان، عجیب به نظر می‌رسد و روایات بسیاری پیرامون آن نقل شده است.

گنبد سبز مشهد در تاریخ ۵ اردیبهشت ۱۳۵۶ به عنوان یکی از میراث ملی ایران به ثبت رسید. از آنجایی که بسیاری از گردشگران درباره این بنای تاریخی زیبا اطلاعات کافی ندارند، مطلب پیش رو به معرفی آن اختصاص پیدا کرد. با ما در سفری کوتاه به گنبد سبز همراه باشید.

گنبد سبز مشهد مزار کیست؟

در بخش ابتدایی گفتیم که گنبد سبز مشهد در‌ واقع مدفن شیخ محمد مؤمن مشهدی (شیخ محمد مؤمن استرآبادی) است. شیخ محمد عارفی در دوران صفویه بود و تاریخ فوت او را سال ۹۰۴ هجری قمری نقل کرده‌اند. شاه عباس اول در سال ۱۰۱۱ هجری قمری دستور داد تا بنایی زیبا در شان مزار این عارف گرانقدر ساخته شود. هر چند بر اساس کتیبه‌هایی که در گنبد سبز قابل مشاهده هستند باید بگوییم بنای آرامگاه در دوران حکومت شاه عباس دوم تکمیل شده است. همچنین در دیگر مدارک تاریخی، مدفن شیخ محمد مؤمن را در نزدیکی گورستانی عمومی و خارج از حصار شهر مشهد ذکر کرده‌اند.

گنبد سبز مشهد کجاست؟

گنبد سبز در شهر مشهد و خیابان آخوند خراسانی است. این بنای تاریخی در مرکز میدانی کوچک قرار گرفته که بسیاری از مردم میدان را نیز با نام آخوند خراسانی می شناسند. گنبد سبز روی ساختمانی هشت ضلعی استوار است و طبق روایایت قدیمی، سال‌ها پیش در مرکز باغی مصفا بود. درویشان زیادی به باغ رفت و آمد داشتند و به نوعی این مکان را متبرک می‌کردند. پس از گسترش شهر مشهد، باغ تکه‌تکه شده و به تملک افراد مختلف در آمد. سرانجام زمانی که استانداری خراسان قصد داشت در دوران پهلوی اول، گنبد سبز را تخریب کند با مخالفت شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی روبرو شد. خوشبختانه گنبد سبز هنوز پا بر جا است و علاقه‌مندان به عرفان و همچنین گردشگران می‌توانند از مزار شیخ محمد مؤمن استرآبادی دیدن کنند.

شیخ محمد مؤمن استرآبادی کیست؟

شیخ محمد مؤمن در اوایل دوران صفویان زیسته و جزو عالمان بزرگ شیعه محسوب می‌گردد. او بسیاری از سال‌های عمر خود را صرف تعلیم و تعلم سخنان و روایات ائمه اطهار نموده است. همچنین زمان زیادی را به بررسی کتاب‌های اربعه شیعه گذراند و مَحبت خود را به اهل بیت به اثبات رساند.

معماری گنبد سبز

به این نکته اشاره کردیم که گنبد سبز بر روی ساختمانی هشت ضلعی قرار دارد. البته ساختمان داخلی به شکل چهار ضلعی دیده می‌شود که دلیل آن وجود طاق نماهای دو اشکوبه در خارج بنا است. ستون‌های اطراف طاق‌ها تا پایه گنبد با کاشی‌های آبی تزیین شده‌اند. در بخش‌هایی از نمای خارجی می‌توانید کاشیکاری معرق را نیز مشاهده کنید. رنگ کاشی‌های گنبد کمی متفاوت است و فیروزه‌ای مایل به سبز به نظر می‌رسد. به طور کلی می‌توان معماری و کاشیکاری به سبک دوران صفویان را به وضوح در بنای گنبد سبز مشاهده کرد. گنبد سبز از جمله جاهای دیدنی مشهد است که بازدید از آن را به شما پیشنهاد می‌کنیم.

بنای گنبد سبز دارای ۴ ایوان بوده که در پیشانی آن‌ها تزییناتی با کاشی‌های آبی و سفید رنگ به کار رفته‌اند. عبارات متبرکی مانند حکم لله و ملک لله به خط کوفی در این تزیینات دیده می‌شوند. هنگام شب بنای گنبد سبز با نورپردازی سبز رنگ روشن می‌شود و جلوه معنوی بیشتری به آن می‌بخشد. مطمئنا اگر گنبد سبز مانند قرن‌ها پیش در مرکز باغی مصفا قرار داشت، تجلی معنویت معماری صفوی در آن دو چندان نمود می‌کرد. حال با توسعه و گسترش شهر مشهد، سرنوشت به گونه‌ای رقم خورده که گنبد سبز همچون نگینی ارزشمند در مرکز یک میدان قرار بگیرد. البته فراموش نکنید که گنبد سبز نیز در معرض خطر انهدام قرار داشته و خوشبختانه تخریب نشده است. در بخش‌های بعدی راجع به روایاتی پیرامون این موضوع صحبت می‌کنیم.

روایایتی پیرامون گنبد سبز

در بخش‌های قبلی به این نکته اشاره کردیم که حتی پیش از ساخت بنا در دوران حکومت شاه عباس اول، مردم درباره شخصیت شیخ محمد مؤمن استرآبادی اطلاع داشته و مزار او را محترم می‌شمردند. پس از آنکه بنای گنبد سبز بر آرامگاه شیخ محمد ساخته شد و درویشان و صوفیان به این محل رفت و آمد پیدا کردند، اهمیت گنبد سبز به عنوان محلی متبرک بیشتر شد. در دوران حکومت پهلوی اول یعنی زمانی که شهرها به سبک مدرن توسعه پیدا می‌کردند، گنبد سبز مانند بسیاری از بناهای تاریخی دیگر در معرض خطر تخریب قرار گرفت. درباره این موضوع روایات و داستان‌های زیادی نقل شده است.

روایت تخریب گنبد سبز

در این بخش می‌خواهیم درباره یکی از مشهورترین روایات تخریب گنبد سبز صحبت کنیم. البته به خاطر داشته باشید که هیچ گونه سند و مدرک قطعی درباره واقعیت این موضوع وجود ندارد چرا که ماهیت آن به اعتقادات اشخاص باز می‌گردد. روایات به این‌گونه نقل می‌شود: رضا شاه در بازدید از شهر مشهد به استانداری خراسان دستور داد تا خیابان‌های مختلفی ساخته شود. یکی از خیابان‌ها از مسیری عبور می‌کرد که گنبد سبز بر سر راه آن قرار داشت. دستور صادر شده بود که برای ساخت خیابان خاکی (آخوند خراسانی فعلی) گنبد سبز تخریب گردد. استاندار یا همان شخصی که مسئولیت تخریب گنبد سبز را به عهده داشت پیش از عملیات دچار دل درد شدیدی شد.

خدمتگزاران به ناچار نزد عارفی می‌روند که به شفای بیماران شهرت دارد. عارف به استاندار چنین می‌گوید که برای شفای قطعی، نامه‌ای به رضا شاه بنویس و درخواست کن تا در تخریب گنبد سبز تجدید نظر کند. تقریبا همه کسانی که درباره تعصب رضاشاه بر اجرای دستورات اطلاع داشتند، نوشتن نامه را بی‌فایده می‌دانستند. با این اوصاف عارف می‌گوید زمانی که نامه به تهران برسد نه رضا شاهی مانده و نه استانداری. به هر حال نامه نوشته شده و به تهران ارسال می‌گردد. زمانی که نامه به تهران می‌رسد رضاشاه به جزیره موریس تبعید شده و دیگر در مسند شاهی نیست همچنین استاندار خراسان فوت کرده است.

روایت مذکور به همراه چندین روایت دیگر درباره فضیلت‌های زیارت گنبد سبز، باعث شده این بنای تاریخی و معنوی برای بسیاری از اهالی خراسان محترم باشد. شما هم می‌توانید با خریداری تور مشهد به این شهر سفر کرده از گنبد سبز و دیگر جاذبه‌های گردشگری بازدید کنید.

بازدید از گنبد سبز

همه روزه، از ساعت ۸ صبح تا ۹ شب

پوشش بازدیدکنندگان باید بر اساس شئونات اسلامی باشد. همچنین ورودی رایگان است.

آدرس گنبد سبز

خراسان رضوی، مشهد، خیابان آخوند خراسانی