کلیسای مسروپ مقدس (همه آنچه پیش از بازدید باید بخوانید)

کلیسای مسروپ مقدس متعلق به ارامنه در شهر مشهد است. ارامنه مشهد در سال ۱۳۲۰ و در اواخر دوران سلطنت پهلوی اول، کلیسای مسروپ را ساختند. این بنا برای انجام مراسم مذهبی آنان به کار می‌رفت و تا دهه ۵۰ شمسی فعال بود. پس از مهاجرت ارامنه از شهر مشهد، کلیسای مسروپ مقدس نیمه فعال است. در حال حاضر این کلیسا تحت نظارت شورای خلیفه‌گری تهران – شمال قرار دارد. ساختمانی مهجور با چند گنبد مخروطی در نزدیکی میدان ۱۰ دی مشهد قابل مشاهده است که بسیاری از رهگذران درباره آن چیزی نمی‌دانند.

کلیسای مسروپ مقدس در سال ۱۳۸۴ و با تلاش شورای خلیفه‌گری تهران، به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد. این مطلب را به معرفی کلیسای مسروپ مقدس اختصاص داده‌ایم. به شما پیشنهاد می‌کنیم با ما همراه باشید تا با کلیسایی کوچک و تاریخی آشنا شویم.

تاریخچه کلیسای مسروپ مقدس مشهد

اجازه بدهید قبل از معرفی کلیسای مسروپ مقدس به ارامنه مشهد بپردازیم. می‌دانیم که بخش بزرگی از جمعیت ارامنه ایران در شهر‌های اصفهان، تهران و تبریز زندگی می‌کنند. شاید نمی‌دانستید که در دهه‌های قبل تعداد اندکی از این جمعیت در شهر مشهد ساکن بودند. پس از آنکه شاه عباس اول به دلایل سیاسی تصمیم گرفت جمعیت بزرگی از ارامنه را به ایران بیاورد، آن‌ها کلیساهایی در نقاط مختلف ایران ساختند. در زمان حکومت افشاریه، نادر شاه افشار برای مقابله با حمله ازبکان، تعدادی از ارامنه منطقه جلفا را به خراسان آورد.

متأسفانه ارامنه با اجبار به خراسان آمده بودند و حتی بعد از دوران افشاریه، رفتار مناسبی با آن‌ها نمی‌شد. به طوری که مجبور بودند تنها در چند حرفه مشغول به کار باشند و ارتباط خود را با مسلمانان محدود کنند. آن سال‌های تلخ به پایان رسید تا اینکه در دوران پهلوی اول، ارامنه از استانداری خراسان مجوز ساخت کلیسایی را در مشهد درخواست نمودند. 

کلیسای مسروپ مقدس در سال ۱۳۲۰ شمسی مصادف با ۱۹۴۱ میلادی ساخته شد. مسروپ ماشتوش ابداع کننده حروف زبان ارمنی است که با نام مسروپ مقدس شناخته می‌شوند. کلیساهای ارمنی متعددی با این نام در ایران وجود دارند.

معماری کلیسای مسروپ مقدس مشهد

زیر بنای کلیسای مسروپ مقدس در مشهد حدود ۳۰۰ متر مربع است. مدارکی در موزه ارامنه تهران وجود دارند که نشان می‌دهند در سال ۱۳۳۰ سند شهرداری برای کلیسای مسروپ در مشهد تنظیم شده است. بعد از ساخت کلیسا، متولیان آن بخش‌های مختلفی مانند مدرسه آرین، کتابخانه و ساختمان اداری را به مجموعه کلیسا اضافه کردند. پلان کلی ساختمان اصلی کلیسا شبیه به یک ذوزنقه است. همچنین کلیسای مسروپ مقدس مشهد دارای دو گنبد مخروطی شکل بوده که در راس آن‌ها صلیبی آهنی نصب کرده‌اند.

گنبدها با آجر ساخته شده و زیر گنبد اصلی، یک ناقوس وجود دارد. این کلیسا پس از ساخت تا سال‌ها ناقوس نداشت تا اینکه به مناسبت جشن های ۲۵۰۰ شاهنشاهی ناقوس آن نصب شد و به صدا در آمد. این ناقوس را در منطقه جلفای اصفهان ساخته‌اند. امروزه بنای اصلی کلیسا دارای یک در ورودی بوده که در بالای آن کتیبه ای به زبان ارمنی نصب شده است. این کتیبه درباره موسسان و تاریخ ساخت کلیسای توضیحاتی می‌دهد. در گذشته پیش از اضافه شدن ساختمان‌های جانبی، کلیسا دارای ۳ در ورودی بود که ۲ در مسدود شده‌اند.

در نمای بیرونی درب وروی طاقی ستون دار به شکل مستطیل ساخته‌اند که جزو مهم‌ترین خصوصیات ظاهری کلیسای مسروپ مقدس مشهد است. محراب در بخش شرقی قرار دارد و چند نورگیر در دیوار‌های شمالی و جنوبی که فضای کلیسا را در طول روز روشن می‌کنند. ساختمان اصلی کلیسا کمی بالاتر از سطح زمین است و زیرزمین آن دارای دریچه‌های مختلف می‌باشد. معماران قصد داشتند به کمک پنجره‌های طبقه زیرین، میزان نفوذ رطوبت به ساختمان را کاهش دهند. این کلیسای کوچک جزو جاهای دیدنی مشهد و کمتر شناخته شده است.

کلیسای مسروپ مقدس در حال حاضر

کلیسای مسروپ مقدس مشهد تحت نظارت شورای خلیفه گری تهران – شمال قرار دارد و توسط آلفرد هاوان اداره می‌گردد. در دهه ۵۰ تمام ارامنه از شهر مشهد به اصفهان و تهران مهاجرت کردند و مسروپ مقدس تقریبا تعطیل شد. امروزه جز در مواردی انگشت شمار، ارامنه در این محل حضور پیدا نمی‌کنند. عدم حضور آن‌ها باعث شده این کلیسا به دست فراموشی سپرده شود. برای مثال یک کتابخانه در حیاط کلیسای مسروپ مقدس ساخته بودند که در آن ۴ هزار جلد کتاب نگهداری می شد. با متروک شدن کلیسا، ساختمان کتابخانه هم رو به ویرانه رفته و بسیاری از کتاب‌ها در اثر نفوذ رطوبت از بین می‌روند. لازم به ذکر است که این کتاب‌ها به زبان ارمنی و روسی نوشته شده‌اند.

همچنین در سال‌های اخیر، شورای خلیفه‌گری ساختمان مدرسه آرین در مجموعه کلیسای مسروپ را فروخته است. به هر حال ساختمان مدرسه آرین در حال ویرانی بود و هیچ کاربردی نداشت. این کلیسا با تلاش تعدادی از ارامنه مشهد ساخته شد که برای پا بر جا ماندن آن فعالیت‌های زیادی انجام دادند. ساختمان کلیسا جزو تاریخ ارامنه ایران و تاریخ معاصر شهر مشهد است. امیدواریم با پیگیری‌های شورای خلیفه گری و همچنین سازمان میراث فرهنگی، وضعیت کلیسای مسروپ مقدس برای بازدید مساعدتر شود.

اشیایی موجود در کلیسای مسروپ مقدس

در کلیسای مسروپ مقدس مشهد اشیای ساده و محدودی نگهداری می‌شوند. چند انجیل به زبان فارسی و ارمنی، یک صلیب مخصوص بر روی میز نان و شراب، نقاشی‌های متعدد با قدمت ۳۰ تا ۷۰ ساله و... در کلیسای مسروپ قابل مشاهده هستند. اشیای ارزشمند دیگر مانند ظروف نقره و تابلو سوزن دوزی تصویر حضرت مریم به موزه ارامنه در تهران منتقل شده‌اند. در این کلیسا‌ تابلوهای نقاشی مختلفی از حضرت مسیح، مریم مقدس، مسیح مصلوب و... بر دیوار‌ها قرار دارند. برای بازدید از کلیسای مسروپ مقدس و ده‌ها جای دیدنی دیگر  تور مشهد را بررسی کنید.

بازدید از کلیسای مسروپ مقدس مشهد

بسیاری از گردشگران برای بازدید از کلیسای مسروپ مقدس به میدان ۱۰ دی می‌روند اما به نظر می‌رسد در حال حاضر امکان بازدید از آن وجود ندارد. در صورتی که امکان بازدید وجود داشته باشد، ورودی رایگان است. برای اطلاعات بیشتر درباره سفر به مشهد و انواع تور داخلی یا خارجی با تورگردان همراه باشید.

آدرس کلیسای مسروپ مقدس مشهد

مشهد، میدان ۱۰ دی