مسجد کبود تبریز معروف به فیروزه اسلام

مسجد کبود تبریز یکی از شگفت‌انگیز‌ترین آثار تاریخی شهر می‌باشد که آوازه آن جهانی شده است. به جرأت می‌توان گفت مسجد کبود نمونه برجسته معماری اسلامی در آذربایجان شرقی بوده و چون یاقوت کبود در دل شهر می‌درخشد. این مسجد یکی از جا‌های دیدنی تبریز می‌باشد که علاقه‌مندان معماری و تاریخ را به خود جذب می‌کند. مسجد کبود تبریز فیروزه اسلام است چرا که با کاشیکاری های آبی کبود و پیشینه پر بار تاریخی و مذهبی در میان مسجد‌های ایران، همتا ندارد.

در این مسجد کتیبه‌ها و کاشیکاری‌های متعددی وجود دارند که دوره‌های مختلف تاریخی را به وضوح نشان می‌دهند. در انتخاب تور تبریز حتما از این مسجد باشکوه بازدید کنید چرا که با وجود فراز و نشیب‌های بسیار، همچنان می‌توانید زیبایی و استقامت بنا را مشاهده کرده و در این باره درنگ نمایید.

تاریخچه مسجد کبود تبریز

مسجد کبود ۶ قرن پیش در زمان حکومت سلطان ابوالمظفر جهانشاه ساخته شد. جهانشاه قدرتمند‌ترین و مهم‌ترین پادشاه قراقویونلو‌ها بود که در تبریز بنا‌های ارزشمند زیادی به یادگار گذاشت. تاریخ‌شناسان عقیده دارند دختر جهانشاه یعنی صالحه خاتون دستور ساخت مسجد کبود را صادر کرد و با استفاده از قدرت پدر این اثر زیبای معماری را بنا نهاد. به هر حال در ۶ قرن پیش تنها نیرو‌های انسانی در دسترس بودند و برای همین ساخت مسجد حدود ۳۰ سال به طول انجامید. بر سر در مسجد و روی کاشیکاری‌ها یک تاریخ وجود دارد که زمان اتمام کار کاشیکاری و افتتاح مسجد را نشان می‌دهد. مسجد کبود یکی از جا‌های دیدنی تبریز می‌باشد که هر بخش از آن خصوصیات منحصر بفردی در خود جای داده است.

پس از فوت جهانشاه و همسرش، پیکر ایشان در مقبره‌ای مخصوص که به مسجد کبود الحاق شده بود به خاک سپرده شد. البته در سالیان بعد و وقتی تبریز مورد هجوم بیگانگان قرار گرفت بسیاری از اشیای ارزشمند و حتی سنگ مرمر مقبره به تاراج رفتند. در سال ۱۱۹۳ هجری قمری زلزله بزرگی تبریز را لرزاند که باعث ویرانی بسیاری از گنبد‌های مسجد کبود شد. پهلوی دوم دستور داد شخصی به نام رضا معماری بازسازی و مرمت مسجد کبود تبریز را به عهده بگیرد که در حال حاضر بسیاری از زیبایی این مسجد مرهون زحمات رضا معماران است.

مسجد کبود تبریز در دوره قاجار ویران شده بود و بعدها مرمت و بازسازی شد

ویژگی‌های معماری مسجد کبود تبریز

تزیینات مسجد کبود تبریز مهم‌ترین ویژگی این بنا هستند. سردر مسجد با کاشی‌های آبی کبود تزیین شده‌اند و رنگ این کاشی‌ها حتی در انتخاب نام مسجد کبود نقش داشته است. توجه داشته باشید نام ابتدایی این بنا عمارت مظفریه بوده که در گذر زمان به نام مسجد کبود شناخته شده و با توجه به اقلیم تبریز و آب و هوای منطقه احداث گردیده است.

مسجد دارای چندین گنبد بوده و نمای داخلی آن از آجر‌های قهوه‌ای رنگ تشکیل شده که یادآور معماری ایرانی-اسلامی می‌باشد. 

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره سبک معماری این مسجد، مقاله ریخت‌شناسی معماری مسجد کبود تبریز را بخوانید.  

در شناسنامه مسجد کبود تبریز یعنی همان کاشی که بر سر در بنا نصب شده، نام عمارت مظفریه به چشم می‌خورد. نام مسجد کبود را بعد‌ها برای این بنا انتخاب کردند، یعنی زمانی که باستان شناسان خارجی برای تحقیق درباره مکان‌های تاریخی به ایران می آمدند. وجود کاشی های لاجوردی باعث می‌شد عمارت مظفریه با تمام ساختمان‌های اسلامی در ایران تفاوت داشته باشد. سبک معماری این مسجد آذری است و می‌توانید ببینید که پلان صحن اصلی به شکل مربع می‌باشد. یک حوض مربع شکل هم در مرکز حیاط وجود دارد که برای وضو گرفتن از آن استفاده می‌کردند.

در گذشته‌های دور شبستان‌هایی برای مساجد می‌ساختند تا بتوانند مستمندان و افراد درمانده را در آن‌ها جای دهند همچنین طلاب از این شبستان‌ها برای درس خواندن استفاده می‌نمودند. مسجد کبود تبریز هم دو شبستان برای زمستان و دو شبستان برای تابستان دارد. مسجد کبود تبریز یک بنای آجری است که دارای یک گنبد اصلی و یک گنبد کوچکتر جنوبی می‌باشد. زیر هر کدام از گنبد‌ها یک صحن برای اجتماعات مردم و اقامه نماز ساخته شده است. یکی از خصوصیات منحصر به فرد این مسجد،‌ نبود اسکلت چوبی و یا سازه در زیر گنبد‌ها بود. به همین دلیل زمانی که در زلزله بزرگ تبریز در سال ۱۱۳۰ بخش عمده‌ای گنبد‌ها ریخت، کسی قادر به بازسازی آن نبود.

سرانجام با طرحی از استاد محمدرضا معماران بنام توانستند گنبدهای مسجد کبود را بدون کمک هیچ سازه دیگری تعمیر کنند. ۱۵۰ سال مسجد کبود یک ویرانه بود تا با همت استاد بنام بازسازی شد.

بخش‌های مسجد کبود تبریز

گفتیم که در سبک معماری آذری از اشکال مربع بسیار استفاده می‌کردند. هر دو صحن مسجد کبود که زیر گنبد اصلی و گنبد کوچکتر قرار دارند نیز به شکل مربع می‌باشند. در جنوبی‌ترین نقطه مسجد کبود یک سردابه قرار دارد که در بازسازی‌های اخیر مشخص شد دو آرامگاه در آن قرار گرفته است. باستان شناسان دو آرامگاه را متعلق به جهانشاه و دخترش می‌دانند. در ضلع شمالی و شرقی مسجد دو رواق ساخته‌اند. توجه داشته باشید که این دو رواق در دهه‌های اخیر ساخته شده و جزو ساختمان اصلی و قدیمی عمارت نیستند.

کاشیکاری‌های مسجد کبود تبریز

بر ورودی اصلی مسجد کاشیکاری‌هایی به سبک معرق انجام شده است. همچنین چندین کتیبه خوشنویسی در این مسجد وجود دارند که متعلق به سده نهم و دهم هجری می‌باشند. کتیبه‌های مسجد به خط رقاع، خط کوفی و خط ثلث نوشته شده‌اند. نام خوشنویس قرن نهم هجری نعمت اله البواب در برخی از کتیبه‌ها دیده می‌شود. نام افراد دیگری که وظیفه معماری و نظارت داشته‌اند نیز بر کتیبه ها نوشته شده که در اثر گذر زمان و زمین‌لرزه از بین رفته‌اند.

دیوار‌های شبستان کوچک با سنگ مرمر تزیین شده و بر این سنگ‌ها آیاتی از قرآن کریم وجود دارند. این آیات با حجاری بسیار متبحرانه ایجاد شده‌اند و خوشبختانه در گذر زمان از بین نرفته‌اند.

مسجد کبود تبریز پیش از بازسازی‌

اگر به تصاویر مسجد کبود تبریز پیش از بازسازی نگاهی بیاندازید متوجه می‌شوید تقریبا چیزی از این بنا باقی نمانده بود. رواق ایوان اصلی، دیوارهای بخش جنوبی، کتیبه‌ها و... تنها بخش‌هایی بودند که باقی ماندند. خوشبختانه در زمان پهلوی اول و دوم تصمیماتی برای بازسازی مسجد گرفته شد. معماران ماهر تمام باقیمانده‌های مسجد را دوباره بر سر جای خود نصب کردند و بنا را بازسازی نمودند. البته این عملیات را نمی‌توان تنها بازسازی نامید بلکه گویی مسجد دوباره احیا شد.

تعدادی عکس سیاه و سفید و همچنین تعدادی نقاشی از دوران قاجار از مسجد کبود بر جای مانده‌اندکه نشان می‌دهند در آن دوران، ویرانه‌های بنا به حال خود رها شده بودند. به همین دلیل است که سنگ‌های مرمر آرامگاه جهانشاه و دخترش به تاراج رفتند. در دوران قاجار، باستان شناسان خارجی نقاشی‌هایی از مسجد کبود کشیده و از آن به عنوان مسجد آبی تبریز یاد می‌کردند.

مسجد کبود یکی از مهمترین جا‌های دیدنی تبریز است و پیشنهاد می‌کنیم آن را در لیست بازدید‌های خود قرار دهید.

ساعات بازدید

همه روزه از ساعت ۸ صبح تا ۵:۳۰ عصر

قیمت بلیط

اتباع ایرانی ۵ هزار تومان

اتباع خارجی ۵۰ هزار تومان

آدرس مسجد کبود تبریز

تبریز، خیابان امام خمینی، نرسیده به میدان ساعت، جنب پارک خاقانی

برای رزرو تورهای لحظه آخری و داخلی با تورگردان همراه باشید.