کلیسای وانک یک کلیسای ارمنی است که در شهر اصفهان قرار دارد. این کلیسا به کوشش ارامنه مهاجر در دوران صفویان و زمان حکومت شاه عباس دوم ساخته شده است. نام اصلی این کلیسا نجات دهنده مقدس می‌باشد که به زبان ارمنی آمنا پرگیچ نامیده می‌شود. آمنا پرگیچ از ابعاد مختلفی جزو مهم‌ترین مکان‌های مذهبی و اجتماعی ارامنه جنوب ایران محسوب می‌گردد. اگر تا به حال به شهر اصفهان سفر کرده باشید در بخش جنوبی شهر، تابلوهای راهنما به سمت این کلیسا را دیده‌اید. از آنجایی که کلیسای وانک یک شاهکاری معماری مخصوص به فرهنگ ارامنه می‌باشد، تصمیم گرفتیم در یک مطلب کامل درباره آن سخن بگوییم. به شما پیشنهاد می‌کنیم در سفر بعدی به شهر اصفهان حتما از این مکان دیدنی بازدید کنید و با بخش مهمی از شهر اصفهان آشنا شوید.
در این مطلب می‌خواهیم درباره موقعیت جغرافیایی کلیسای وانک، تاریخچه آن، معماری کلیسا و تمام بخش‌های آن صحبت کنیم. امیدواریم معرفی کلیسای وانک به شما، باعث بازدید شما از این مکان در آینده‌ای نزدیک گردد. لطفا با ما همراه شوید.
کلیسای وانک کجاست؟
کلیسای وانک در محله جلفا یعنی در نزدیکی چهارراه حکیم نظامی در شهر اصفهان قرار دارد. همان طور که می‌دانید، شاه عباس اول زمانی که برای فتح سرزمین‌های جدید به سمت قفقاز حرکت کرد، در آن مکان متوجه شد سپاهیان عثمانی از سویی دیگر برای حمله به او در حال حرکت هستند. شاه عباس می‌دانست نمی‌تواند با قوای فعلی در این جنگ پیروز شود بنابراین تصمیم گرفت به ایران باز گردد. برای اینکه سرزمین‌های بر سر راهش را تبدیل به مکان‌های متروک و غیر قابل استفاده کند تمام دشت جلفا را خالی از سکنه کرد. به همین دلیل تمام ساکنان شهر‌های کوچک و روستاها را وادار کرد سرزمین مادری خود را رها کنند و با سپاه او همراه شوند.
تمام روستاها سوزانده شدند و تعداد ۳۵۰ هزار نفر از ارامنه غیر نظامی با او همراه گشتند. در مسیر بازگشت به ایران بسیاری از ارامنه کشته شدند برای مثال رود ارس بر سر راه بود که بسیاری از افراد ضعیف‌تر را با خود برد. شاه عباس به پایتخت خود یعنی اصفهان باز گشت و در بخش جنوبی زاینده رود محلی را به ارامنه بخشید. ارامنه که به اجبار سرزمین مادری خود را رها کرده بودند در این محل ساکن شدند و به یاد جلفا، نام جلفای نو را برای محله خود برگزیدند. شاه عباس به آن‌ها اجازه تجارت با ایرانیان و دیگر کشور‌ها را داد همچنین آن‌ها را آزاد گذاشت تا به برگزار کردن مراسم مذهبی خود بپردازند. تعدادی از ارامنه سرشناس با کوشش فراوان و با هزینه‌های شخصی چندین کلیسا در میان جاهای دیدنی اصفهان احداث کردند. گفته می‌شود در زمانی که تنها ۶ کلیسای ارمنی در ایران ساخته شده بود، ارامنه تعداد ۲۴ کلیسا در اصفهان داشتند. مهم‌ترین و جامع‌ترین آن‌ها هم آمنا پرگیج یا کلیسای وانک است.
تاریخچه کلیسای وانک
وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه می‌باشد. کشیشان و فعال مذهبی بسیاری در کلیسای وانک تحصیل کردند و پرورش یافتند. بر اساس شواهد تاریخی می‌دانیم که تا قبل از سال ۱۶۵۵ میلادی، یک کلیسای کوچک به نام کلیسای هاکوپ در مکان فعلی کلیسای وانک قرار داشت. کلیسای هاکوپ یا یعقوب به مدت ۵۰ سال محل برگزاری فرایض دینی مسیحیان ارمنی بود. پس از آن با کمک‌های مالی جامعه ارامنه اصفهان، احداث کلیسای وانک را آغاز کردند. در سال ۱۶۶۴ میلادی کلیسای وانک تکمیل شد و دایر گشت. یک کتیبه بر بالای در ورودی قرار دارد که با زبان و حروف ارمنی بر آن نوشته شده «کلیسای وانک آمنا پرگیچ در سال ۱۶۵۵ میلادی در زمان پادشاهی شاه عباس دوم و جاثلیقی فیلیپوس و پیشوایی خلیف داوید و به یاری مردم خیر جلفا شروع شد و در سال ۱۶۶۴ به پایان رسید. ثواب عبادات کلیسا نصیب آن‌هایی که در قید حیات هستند یا در گذشته‌اند شود.»
لازم به ذکر است که در مذهب مسیحیان اروپای شرقی، جاثلیق یکی از عناوین و جایگاه‌های بالا در کلیسا می‌باشد. از زمان ساخت کلیسای وانک تا به امروز به ساختمان کلیسا بخش‌های مختلفی اضافه شده است اما همواره این کلیسا مهم‌ترین مکان مذهبی و اجتماعی ارامنه جنوب ایران محسوب می‌گردد. در حال حاضر تمام امور مذهبی و اجتماعی ارامنه جنوب در این کلیسا برگزار می‌شود. برای مثال تنظیم اسناد ازدواج، تنظیم گواهی تولد و فوت، رسیدگی به امور حقوقی بین ارامنه، رسیدگی به امور طلاق و... در بخش اداری کلیسای وانک مدیریت می‌شود. همچنین این کلیسا محل سکونت اسقف اعظم یا خلیفه وقت می‌باشد.
معماری کلیسای وانک
معماری کلیسای وانک با تمام کلیساهای ارمنی خارج از ایران تفاوت دارد. معمولا ارامنه کلیساها را با سنگ و با بام‌های مخروطی شکل می‌ساختند. معماری کلیسای وانک متفاوت است چرا که با خشت ساخته شده و دیوارهای درونی آن را با گچ و در برخی جاها با کاشی تزیین کرده‌اند. همچنین به جای شکل مخروطی، گنبد کلیسای وانک دقیقا شبیه مسجد‌های دوران صفوی دارای گنبدی بزرگ است. شاید در نگاه اول این بنا به نظر شما یک مسجد باشد اما با کمی توجه می‌توانید یک صلیب را بر فراز گنبد مشاهده کنید. مساحت کلیسای وانک ۸۷۳۱ متر مربع می‌باشد که ۳۸۵۷ متر مربع آن زیر بنا است. وقتی وارد کلیسا شوید در دو سوی درب ورودی دو اتاق می‌بینید که در گذشته به عنوان اتاق پذیرایی برای مراجعان به کار می‌رفت. در حال حاضر این اتاق‌ها تبدیل به باجه نگهبانی و دریافت بلیط شده و اتاق دیگر محصولات صنایع دستی ارامنه را به فروش می‌رساند.
در بالای در ورودی یک برج ناقوس وجود دارد که درون آن یک ناقوس و بر طبقه دیگرش یک ساعت بزرگ ۳۰۰ کیلوگرمی نصب شده است. در سمت راست در ورودی کتیبه نسبتا کوچکی وجود دارد که بر آن به زبان ارمنی اطلاعات زیر قابل مشاهده می‌باشد:
«این برج و ساعت آن را ماردیروس گوروک هوردانیان در سال ۱۹۳۱ میلادی برای یادبود برادر مرحومش که در سال ۱۹۲۴ فوت کرده، ساخته و هدیه کرده است.»
کلیسا دارای دو گنبد بزرگ و کوچک می‌باشد، گنبد بزرگ بر بالای محراب اصلی و گنبد کوچک بر محل اجتماع مردم ساخته شده است. دیوارهای کلیسا تا بام برج ناقوس حدود ۱۱ متر ارتفاع دارند. بر دیواره‌های درون محوطه کلیسا در برخی قسمت‌ها می‌توانید کاشی‌های با نقش فرشته‌های بالدار ببینید.
نقاشی‌های کلیسای وانک
تمام دیواره‌ها، داخل گنبد، طاق نما‌ها و طاقچه‌ها با نقاشی رنگ و روغن تزیین شده‌اند. این نقاشی ها داستان‌هایی از کتاب مقدس دارند برای مثال تولد حضرت مسیح، عروج او، داستان حضرت آدم، داستان هابیل و قابیل، روز رستاخیر، بهشت و دوزخ و... از جمله نقش‌های کلیسا می‌باشند. می‌توان گفت مهم‌ترین خصوصیت داخلی کلیسای وانک همین نقاشی‌ها هستند. قابل ذکر است که تذهیبات و طلاکاری‌های درونی کلیسای وان در میان تمام کلیساهای ارمنی منحصر به فرد می‌باشند. هزینه تمام تزیینات و نقاشی‌های کلیسا را خواجه آودیک استپانوس به عهده داشته و نقاشان ارمنی مانند خلیف هوانس مرکوز، کشیش استپانوس و استاد میناس در این کار فعالیت کرده‌اند.
موزه کلیسای وانک
یکی از ساختمان‌های کلیسا به موزه اختصاص داده شده است. این موزه به کوشش طادئوس هونانیان در سال ۱۹۰۵ میلادی تاسیس شد تا اشیای ارزشمند مانند کتاب‌ها و عتیقه‌جات جامعه ارمنی در جایی محفوظ گردند. کتابخانه کلیسای وانک شامل ۷۱۰ جلد کتاب خطی به زبان ارمنی است که حدود ۲۰۰ جلد آن‌ها شامل انجیل، تورات و دیگر کتاب‌های مقدس می‌باشند. در موزه هم می‌توانید تابلو‌هاب گچ بری، تابلوهای نقاشی، زیور آلات، کمربند، شنل، انواع جعبه صلیب، عود سوز، ظرف روغن مقدس، لباس‌های روحانیان مسیحی، پوشاک سنتی ارامنه جلفا، فرمان‌های شاه عباس اول و دوم مبنی بر مجوز‌هایی که به ارامنه می‌داد، غرفه یپرم خان، غرفه نسل کشی ارامنه، مجموعه سکه‌ها و... اشاره کرد.
یکی از جالب‌ترین اشیای موزه کلیسای وانک، تار موی یک دختر ۱۸ ساله ارمنی است که بر روی آن با قلم الماس یک جمله از تورات به زبان ارمنی نوشته شده است. این هنر متعلق به اهرام هاکوپیان بوده که به موزه اهدا کرده‌اند. در بخش‌های دیگر هم می‌توانید وسایل زندگی ارامنه در قدیم، آلات موسیقی محلی ارامنه، پرتره ۳۰ نفر از نامداران محله جلفا و... را مشاهده کنید.
بخش اداری کلیسا وانک
جنوبی‌ترین ساختمان کلیسا برای امور اداری اختصاص داده شده است. طبقه دوم این بنا محل زندگی اسقف اعظم یا خلیفه وقت می‌باشد. قدمت این بخش از بنا به زمان ناصر الدین شاه می‌رسد.
مجسمه رو بروی کلیسا وانک
در کوچه آلفرد در نزدیکی در ورودی کلیسای وانک یک تندیس مشاهده می‌کنید که در مرکز یک حوض قرار دارد. این تندیس شنل پوشیده و چند جلد کتاب زیر دست دارد. تندیس مربوط به خاچاطور کسارتسی، خلیف اعظم ارامنه اصفهان در سال ۱۶۳۰ میلادی می‌باشد. او در سفری که به اروپا داشت با صنعت چاپ آشنا شد و کوشش بسیاری کرد تا در گوشه‌ای از کلیسای وانک، یک چاپخانه احداث نماید. این مجسمه برای گرامی‌داشت و یادبود این خلیفه ساخته شده است.
کلیسای وانک در کریسمس
در روزهای نزدیکی به کریسمس، درب ورودی و محوطه داخلی کلیسای وانک تزیین می‌شود. همه بازدیدکنندگان می‌توانند در این روزها به کلیسا یا اطراف آن بیایند و از تزیینات عکس بگیرند. بدیهی است که برگزاری مراسم شب سال نو مختص ارامنه است و دیگران اجازه ورود به این مراسم را نخواهند داشت. در دوران کرونا هم مراسم کریسمس در کلیسای وانک برگزار نشد و طی اعلامیه لغو شدن این مراسم به اطلاع همگان رسید.
عکاسی از کلیسای وانک
اگر مایل هستید که تصاویر زیبایی از کلیسا وانک ثبت کنید، علاوه بر در ورودی و محیط داخلی کلیسا، می‌توانید به بام پارکینگ جلفا در نزدیکی این کلیسا بروید. بر بام پارکینگ منظره بسیار زیبا و کاملی از کلیسای وانک قابل مشاهده است.
آدرس کلیسای وانک
اصفهان، چهارراه حکیم نظامی، خیابان حکیم نظامی، روبروی خیابان خاقانی، کوچه کلیسا
ساعات بازدید از کلیسای وانک
همه روزه، از ۸:۳۰ صبح تا ۱:۳۰ بعد از ظهر و ۴ بعد از ظهر تا ۶:۳۰ عصر
قیمت بلیط کلیسای وانک
برای هر نفر ۱۰ هزار تومان
در آخر
سخن درباره کلیسا وانک به پایان رسید اما مطمئن باشید که این مکان تاریخی زیبا، می‌تواند رمز و رازهای بسیاری داشته باشد. فراموش نکنید که پس از بازدید از کلیسا در محله جلفا قدم بزنید. همچنین می‌توانید به کوچه سنگتراش‌ها در خیابان حکیم نظامی بروید که فاصله کوتاهی با کلیسا دارد. این کوچه و تمام فرعی‌های اطراف آن نیز محل زندگی ارامنه از گذشته تا کنون بوده و بافت آن تفاوت زیادی با دیگر بخش‌های شهر اصفهان دارد.
برای رزرو تور به مقاصد داخلی و خارجی و رزرو تور اصفهان با تورگردان همراه باشید.
