کاروانسرای خانات در تهران

کاروانسرای خانات بزرگترین کاروانسرای درون شهری تهران است. قدمت این کاروانسرا و میدان اطرافش به دوران قاجار باز می‌گردد. متأسفانه برای دهه‌های متمادی این بنای تاریخی تقریبا متروک شده بود و امکان بازدید از آن وجود نداشت. در سال‌های اخیر کاروانسرای خانات را بازسازی کرده و با افزودن امکانات مختلف، آن را تبدیل به یکی از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی شهر تهران نموده‌اند. شاید بسیاری از ساکنین شهر تهران از وجود این کاروانسرای تاریخی اطلاع نداشته باشند. تصمیم گرفتیم برای گردشگرانی که به تهران‌گردی علاقه دارند، کاروانسرای خانات را معرفی کنیم.

کاروانسرای خانات کجاست؟

کاروانسرای خانات در شهر تهران و منطقه ۱۲ شهرداری قرار دارد. این کاروانسرا در شمال میدان  شوش و جنوب چهارراه مولوی می‌باشد. میدان تاریخی امین السلطان نیز جنب این کاروانسرا است. این کاروانسرا یکم مهر ماه سال ۱۳۸۲ خورشیدی به عنوان یکی از میراث ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر امکان بازدید از این کاروانسرا و میدان امین السلطان برای همه افراد ممکن است.

تاریخچه کاروانسرای خانات

کاروانسرای خانات در حدود سال ۱۳۰۰ هجری قمری یعنی اواخر سلطنت ناصر الدین شاه ساخته شد. همان‌ طور که می‌دانید کاروانسرا‌ها محلی برای داد و ستد، استراحت چهارپایان، استقرار کاروان‌ها و... بودند. از آنجایی که شهر تهران در مسیر محور‌های مهمی مانند مشهد، ساوه، قزوین، مازندران و سمنان قرار داشت، نیاز به یک کاروانسرای بزرگ احساس می‌شد. سرانجام در اواخر سلطنت ناصر الدین شاه کاروانسرای خانات را در اراضی که متعلق به امین السلطان بود، احداث کردند. نقشه‌ای توسط نجم الملک در سال ۱۳۰۹ هجری قمری از حدود شهر تهران رسم شده است که در این نقشه کاروانسرای خانات هم مشاهده می‌گردد. در‌ واقع کاروانسرای خانات در کنار جاده تهران به مرقد حضرت عبدالعظیم قرار داشت.

زمانی که کاروانسرا ساخته شد از حصار شهر تهران خارج بود. حصار قدیمی شهر تهران در دوران صفویه ساخته شده بود که به عنوان دیوار‌های اطراف شهر برای حفاظت کاربرد داشت. از آنجایی که شهر تهران روز به روز در حال رشد و گسترش بود، حصار صفوی را برداشتند و حصار بزرگتری در اطراف شهر ساختند. حصار در دوران سلطنت ناصر الدین شاه ساخته شد و برای همین نام حصار ناصری را برای آن انتخاب کردند. با ایجاد حصار جدید، کاروانسرای خانات دیگر در محدوده شهر تهران قرار داشت. کاروان‌های زیادی به این محل می‌آمدند و مشغول تجارت می‌شدند. همچنین اتاق‌هایی در اطراف میدان امین السلطان قرار داشت که محل اِسکان موقت مسافران بود. نمونه چنین کاروانسرایی در شهر‌های دیگر ایران وجود دارد. برای مثال میدان کهنه یا میدان عتیق در نزدیکی مسجد جامع اصفهان، شباهت زیادی با کاروانسرای خانات داشته و به همان منظور نیز استفاده می‌شد.

معماری کاروانسرای خانات

کاروانسرای خانات با روش آجرکاری ساخته شده است. مساحت این بنا به ۱۰ هزار متر مربع می‌رسد که در اطراف آن ۷۰ حجره وجود دارد. همچنین ۴ بازارچه در راهروی پشت حجره‌ها است که از روزگاران قدیم محلی برای تهیه مایحتاج بوده‌اند. در ضلع شرقی و ضلع غربی درب‌های ورودی اصلی قرار گرفته‌اند که مردم و کاروان‌ها از این ورودی‌ها به کاروانسرا می‌آمدند. یک درب چوبی ۶ متری بر یکی از ورودی‌ها ساخته شده که قدمت آن برابر با قدمت کاروانسرا می‌باشد. این درب با ۴۰ گل میخ تزیین شده و اطراف آن را کاشیکاری کرده‌اند. بر کاشیکاری‌ها احادیثی از حضرت علی (ع) نوشته شده که درباره آداب داد و ستد نقش بسته است.

کاروانسرای خانات در زمان ساخت، بزرگترین بنای عمومی بود که در تهران قرار داشت. این کاروانسرا دارای دو ایوان می‌باشد که در ضلع غربی و شرقی قرار گرفته‌اند. اگر ضلع شمال شرقی وارد یک درب خروجی کوچک شوید می‌توانید دالانی را مشاهده کنید که به باربند می‌رسد. باربند بخشی از کاروانسرا است که چهارپایان را در آن نگهداری می‌کرده‌اند.

بازگشایی کاروانسرای خانات

کاروانسرای خانات تهران در سال ۱۳۵۷ دچار آتش سوزی شد و حجره‌های آن صدمات زیادی دیدند. خوشبختانه درب چوبی میدان صدمه‌ای ندید اما این کاروانسرا کم کم به فراموشی سپرده شد به طوری که حدود ۳۰ سال به عنوان انبار به کار می‌رفت و دیگر کسی اجازه بازدید از آن را نداشت. در اسفند ۱۳۸۸ این بنا را بازسازی و بازگشایی کردند. در نوروز سال بعد نیز برای برگزاری جشن سال نو مورد استفاده قرار گرفت. برای معرفی کاروانسرای خانات از این محل به عنوان لوکیشن فیلمبرداری چند فیلم و سریال بهره بردند. برای مثال فیلم یکی از ما دو نفر از تهمینه میلانی، سریال‌های برادر، پرده نشین و... نیز در کاروانسرای خانات تصویربرداری شدند. در حال حاضر می‌توانید از این کاروانسرا دیدن کرده و یا از حجره‌های اطراف آن محصولاتی مانند خشکبار بخرید.

سفره خانه سنتی کاروانسرای خانات

یک سفره خانه سنتی با فضای بسیار دنج و زیبا در یکی از بخش‌های کاروانسرای خانات ساخته شده که جزو جاهای دیدنی تهران و جاذبه‌های گردشگری این میدان می‌باشد. اگر روزی تصمیم گرفتید از کاروانسرای خانات دیدن کنید حتما به این سفره خانه هم سری بزنید.

آدرس کاروانسرای خانات

تهران، شمال میدان شوش، جنوب چهار راه مولوی، میدان امین السلطان، خیابان صاحب جمع

برای رزرو تور به مقاصد داخلی و خارجی و تور تهران با ما همراه باشید. 

اگه خواستین